تورگینف در سایه‌روشن زندگی ایوان سرگیویچ تورگینف، داستان‌نویس و ادیب مشهور روس، متولد سال ۱۸۱۸ و درگذشته به سال ۱۸۸۳ است. او تحصیل‌کردۀ دانشگاه‌های مسکو، سن‌پترزبورگ و برلین بود و در رمان‌هایش بیشتر دربارۀ مسائل اجتماعی نوشته است. آثار او تصویری واقع‌گرایانه و پُرعطوفت از دهقانان روس و بررسی تیزبینانه‌ای از طبقۀ روشنفکر جامعۀ روسیه، که در تقلای سوق‌دادن کشور به عصری نوین بودند، ارائه می‌دهد. مجموعه‌داستان «شکارچی در سایه‌روشن زندگی» در سال ۱۸۵۲ منتشر شد و در مذمت سرمایه‌داری بود. در این میان، چنانکه گفته و نوشته‌اند، مضمون داستان‌های این مجموعه در لغو برده‌داری در روسیه سهم عمده‌ای داشت. پس از صدور منشور آزادی، تورگینف از نخستین زمین‌دارانی بود که با بردگان خود به توافق رسید. سال‌های ۱۸۵۰ تا ۱۸۶۱ پُربارترین دورۀ زندگی تورگینف بود که نیمۀ دوم این دوره را در اروپای غربی گذراند. او در سال ۱۸۶۳ خانۀ مجللی در بادن‌بادن خرید و تا سال ۱۸۷۰ در آنجا زندگی کرد. تورگینف سرانجام بر اثر بیماری ستون‌فقرات در بوژیول، نزدیک شهر پاریس، درگذشت. ویژگی برجستۀ داستان‌های تورگینف ‌ــ‌که به‌طور مشخص در مجموعه‌داستانِ «شکارچی در سایه‌روشن زندگی» نیز مشهود است‌ــ فضای شاعرانه، زمینۀ روستایی، تمایز قهرمانان مرد و زن،…

فیزیک کوانتوم، اندکی ساده‌تر خیلی از ما مشتاق بوده‌ایم کسی با زبان ساده نسبیت اینشتین و فیزیک کوانتوم را برایمان توضیح دهد، اما احتمالاً به نتیجه‌ای نرسیده‌ایم. کارلو روولی، یکی از بزرگ‌ترین فیزیکدان‌های زندۀ معاصر، با نوشتن کتاب «واقعیت ناپیدا» این امکان را برایمان فراهم کرده تا بتوانیم با قواعد فیزیک جدید آشنا شویم.   فیزیک کوانتوم، اندکی ساده‌تر نظریات فیزیک در چشم کسانی که شناخت تخصصی از این رشتۀ علمی ندارند سخت و پیچیده به نظر می‌آید. فهم مقالات و کتاب‌هایی که در این زمینه نوشته می‌شود در اکثر مواقع برای مخاطب عام راحت نیست. خیلی از ما مشتاق بوده‌ایم کسی با زبان ساده نسبیت اینشتین و فیزیک کوانتوم را برایمان توضیح دهد، اما احتمالاً به نتیجه‌ای نرسیده‌ایم. کارلو روولی، یکی از بزرگ‌ترین فیزیکدان‌های زندۀ معاصر، با نوشتن کتاب «واقعیت ناپیدا» این امکان را برایمان فراهم کرده تا بتوانیم با قواعد فیزیک جدید آشنا شویم. این کتاب با روایتی جذاب کمک می‌کند با مفاهیم و اصطلاحات و نظریات جدید فیزیک روبه‌رو شویم بدون آنکه احساس خستگی کنیم. خیلی از ما مشتاق بوده‌ایم کسی با زبان ساده نسبیت اینشتین و فیزیک کوانتوم را برایمان توضیح دهد، اما احتمالاً به نتیجه‌ای نرسیده‌ایم. کارلو روولی برای توضیح مبانی فیزیک جدید به دوران…

کوتاه‌ترین فاصله «کوتاه‌ترین فاصله میان دو لحظه» عبارتی بود که روبرت موزیل زمانی برای توصیف اولین رمانش «پریشانی‌های ترلس جوان» به کار برد، نویسنده‌ای که زمانی حتی اعلام کرد که رمانش را در فاصلۀ زمانی استراحت و ناهار خود، وقتی مهندس یک شرکت بود، نوشته است. آیا این ادعا تواضعی ادیبانه بود یا محض جلب توجه خوانندگان ابراز می‌شد؟ ـــ رازی است که هرگز کسی نمی‌تواند از آن پرده بردارد. «پریشانی‌های ترلس جوان» داستان پسری دبیرستانی است که در مدرسه‌ای شبانه‌روزی مشغول تحصیل است. اما اگر کسی داستان این رمان را صرفاً روایت تنفر و بیزاری از زندگی در مدرسۀ شبانه‌روزی بداند سخت در اشتباه است. «پریشانی‌های ترلس جوان» داستان اعمال قدرت دانش‌آموزان و آزار و شکنجۀ سادیستی‌ای است که این شکنجه‌گرانِ تمام‌عیار در حق هم‌کلاسشان روا می‌دارند. شهرت یافتن روبرت موزیل در طول زندگی‌اش روند مشخص و باثباتی نداشت. موزیل خود دربارۀ این موضوع می‌گوید: «من از آن دسته شاعران بزرگم که چند کتاب شعر بیشتر منتشر نکرده‌اند.»  زمان زیادی لازم بود تا روبرت موزیل اولین رمانش را منتشر کند. انتشارات‌های بسیاری درخواستش را برای انتشار اولین رمانش رد کردند تا اینکه آلفرِد کِر، منتقد سرشناس تئاتر، برخلاف بسیاری از همکارانش به متن موزیل روی خوش نشان داد و…

□ اوضاعِ ملت ادوارد مورگان فاستر (۱ ژانویۀ ۱۸۷۹ ـ ۷ ژوئن ۱۹۷۰)، رمان‌نویس شهیر بریتانیایی که به‌مدت بیست سال نامزد جایزه نوبل ادبیات بود، نویسندۀ برخی از مهم‌ترین رمان‌های قرن بیستم است، ازجمله «اتاقی با یک منظره» (۱۹۰۸)، «هواردز اند» (۱۹۱۰)، و «گذری به هند» (۱۹۲۴). هر سۀ این رمان‌ها در فهرست‌های بزرگ صد رمان برتر انگلیسی‌زبان و صد رمان برتر جهان حضور دارند و بارها در سینما، تلویزیون، تئاتر، اپرا و رادیو اقتباس شده‌اند. به‌تازگی نشرنو، پس از هفده سال، چاپِ تازه‌ای از «هواردز اِند» با ترجمۀ زنده‌یاد احمد میرعلایی منتشر کرده است. داستان «هواردز اند» در انگستان دورۀ ادواردی در اوایل قرن بیستم می‌گذرد، در بازه‌ای کوتاه‌مدت که از آن به‌عنوان دهه‌ای آرام قبل از آغاز دوران سراسر وحشتِ قرن بیستم یاد می‌شود. رمان «هواردز اِند» روایت سه خانواده است: ویلکاکس‌ها، شلگل‌های انگلیسی‌آلمانی، و باسِت‌ها. خانواده‌ها براساس طبقۀ خود بسیار دقیق روایت شده‌اند. خانوادۀ ویلکاکس‌ها مرفّه‌ترند، اما ثروتشان محصول تجارتشان است نه ارث و میراث. خانم ویلکاکس، به دلیل سهمش از میراث خانوادگی یعنی خانۀ اجدادی‌ای به اسم «هواردز اِند» (عنوان رمان)، از سایر اعضای خانواده متمایز می‌شود. ویلکاکس‌ها کاملاً محافظه‌کار و مردسالارند؛ به‌شدت با حق رأی زنان مخالفت می‌کنند و بی‌رحمانه به خدمتکاران خود امر و نهی می‌کنند. خواهران…

خاطرات سرکوب‌شده کتاب «درک یک پایان»، با عنوان اصلیِ The Sense of an Ending، نوشتۀ جولین بارنز در سال ۲۰۱۱ برندۀ جایزۀ بوکر شد. بارنز قبلاً سه بار، در سال‌های ۱۹۸۴، ۱۹۹۸ و ۲۰۰۵، به لیست نهایی نامزدهای جایزۀ بوکر راه پیدا کرده بود، اما موفق به دریافت آن جایزه نگردید. رمانِ «درک یک پایان» ساختاری بر مبنای رابطۀ خاطرات با زمان و حافظه دارد که در آن بارنز سعی می‌کند براساس روایت‌های ساده و متعدد، که آنها را بدون ترتیب خاصی به یاد تونی می‌آورد، به مفهوم تأثیر خاطرات در حافظه و تحلیل آنها بپردازد که تا چه اندازه می‌توان در نگاه به گذشته در مقایسه با امروز از درستی و قابل اتکا و اعتماد بودنِ آنها اطمینان حاصل نمود. داستان با خاطراتی بی هیچ ترتیب خاص آغاز می‌شود: نرمۀ براق مچ، تابۀ داغ توی ظرفشویی، سوراخ کاسۀ دستشویی، رودِ روبه‌بالا، رودی دیگر پهن و خاکستری و آب وان سردشده، که این خاطرۀ آخرین را ندیده است. «در وان رگ مچش را زد» (ص ۵۶). همه ردپای آب دارند و روانی و سیالیت، تصاویر و خاطرات ثبت‌شده در حافظه و در زمان. «ما در زمان به سر می‌بریم، زمان ما را در خود می‌گیرد و شکل می‌دهد» (ص ۳).…

یادگیری آزاد: نقش بازی در یادگیری و رشد کودکان بسیاری از بچه‌ها مدرسه را دوست ندارند. در تأکید بر این موضوع، چند سال قبل یک مطالعۀ تحقیقاتی در مقیاس بزرگ نشان داد که بچه‌ها در مدرسه، در مقایسه با هر فضای دیگری که زمان زیادی از هفته را در آن سپری می‌کنند، ناشادتر و ناخرسندترند. زمانی هم که بچه‌ها مدرسه را دوست دارند معمولاً به دلیل دیدن دوستانشان در آنجاست نه درس‌های مدرسه. نفرت بچه‌ها از مدرسه نه‌تنها در کشور ما بلکه در هر جایی که بچه‌ها عرفاً و قانوناً مجبورند مدرسه بروند به‌صورت طنز درآمده است. پیتر گرِی، نویسندۀ کتاب «یادگیری آزاد»، در یادداشتی که در مجلۀ «روان‌شناسی امروز» منتشر کرده، برای بررسی و حل این معضل می‌گوید: «اگر بخواهیم، می‌توانیم کودکان را از بند تربیت و آموزش اجباری رها کنیم و مراکز آموزشی‌ای را معرفی کنیم که امکان آموزش خودراهبر را در کودکان افزایش می‌دهد، مراکزی که امکان لذت در روند یادگیری را از کودکان سلب نمی‌کند و به آنها اجازه می‌دهد از این دوران از زندگی خود لذت ببرند.» گرِی در دفاع از استدلالش دربارۀ نقش بنیادین بازی در رشدِ احساسی و اجتماعی و فکریِ کودکان، اول از همه به آموزش اجباری می تازد، سیستم آموزشی‌ای که…

حبیب لاجوردی، بیش از هرچیز، با پروژۀ بلندپروازانه و ارزشمندش در مرکز مطالعات خاورمیانۀ دانشگاه هاروارد با عنوان تاریخ شفاهی ایران معروف شد که از مجموعه‌ای گفت‌وگو با چهره‌های مهم تاریخ معاصر ایران تشکیل می‌شد. این پروژه به منبع مهمی برای شناخت تاریخ معاصر بدل شد. لاجوردی از نوجوانی برای تحصیل به امریکا سفر کرد، در دانشگاه‌های ییل و هاروارد تحصیل کرد و نهایتاً برای تحصیل در رشتۀ MBA و اخذ مدرک دکترای اقتصاد به دانشگاه آکسفورد رفت. پس از پایان تحصیلاتش به ایران بازگشت و مدتی را در کارهای اقتصادی و همچنین پژوهشی مشغول شد. پس از پیروزی انقلاب به خارج از کشور مهاجرت کرد. در این دوره بود که پروژۀ تاریخ شفاهی ایران را به سرانجام رساند. لاجوردی در سال ۱۴۰۰ درگذشت. لاجوردی که به خانواده‌‌ای صاحب صنایع تولیدی و کارخانجات گوناگون تعلق داشت و بر این اساس با محیط‌های کارگری آشنا بود و ارتباط نزدیک داشت، همیشه این سؤال برایش مطرح بود که با وجود مخالفت رژیم شاه با کمونیسم، چرا به اتحادیه‌های کارگری، به‌عنوان گزینۀ جذاب برای کارگران، میدان داده نمی‌شود؟ این دغدغه‌ها نقطۀ آغاز پژوهشی می‌شود که در میانۀ دهۀ پنجاه به طور جدی کلید می‌خورد. کتاب «اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران»، که اخیراً ترجمۀ…

آنومالی در فارسی معمولاً به «ناهنجاری» ترجمه شده است. آنومالی با همهٔ آثار اِروه لو تِلیه متفاوت است: چه از لحاظ حجم، چه تعدد شخصیت‌ها و چه جاه‌طلبی روایی نویسنده. موفقیت آنومالی حتی برای خود لو تلیه هم غافلگیرکننده بوده چرا که برندهٔ «جایزهٔ گنکور» شد و فروش آن هم چند برابر. اوره لو تلیه معتقد است که علاوه بر داستانِ شگفت‌انگیزِ رمان آنچه در استقبال از آن نقش اساسی داشته عنوان کتاب است: «این هم از طنز روزگار! آنومالی که در آغاز عنوان ناجوری به نظر می‌رسید، آن هم با سال دیوانه‌واری که از سر گذرانده بودیم، ابعاد دیگری به خود گرفت.» آنومالی تردیدها و هراس‌های وجودیِ انسان و ذهن او را در مواجهه با وقایع و پدیده‌های غریب و ناآشنا می‌کاود. او را با روایتی نفس‌گیر مواجه می‌کند و در این روایت باورها و انگاشت‌های عادی او را در برابر پرسش‌های پی در پی قرار می‌دهد. این رمان برجسته در سال ۲۰۲۰ برندهٔ «جایزهٔ گنکور»، مهم‌ترین جایزهٔ ادبی فرانسه،‌ شد. از این رمان به‌عنوان یکی از بهترین رمان‌های نحلهٔ «اولیپو» نام می‌برند. نویسندهٔ کتاب در زبان فارسی به‌اندازهٔ زبان‌های فرانسه و انگلیسی شناخته نیست. اروه لو تلیه متولد سال ۱۹۵۷ است و دانش‌آموختهٔ ریاضی و زبان‌شناسی. اکنون نویسنده…