فلسفه با طعم فرانسوی استاد باستان‌شناسی تمدن آشور با تعجب بسیار به افراد حاضر در کلاسش نگاه می‌کند. نمی‌فهمد که این بانوان آراسته که هیچ شباهتی به دانشجویان و دانشگاهیان ندارند، آن‌جا چه می‌کنند. درس که تمام می‌شود و استاد می‌رود، آن خانم‌ها هم می‌روند و به‌جای آن‌ها بانوان اشرافی و ثروتمند با لباس‌هایی مُد روز جای‌شان را می‌گیرند؛ منتظرند تا استاد بعدی بیاید و درس فلسفه‌اش را بیاغازد. ماجرا چیست؟ ماجرا از این قرار است: هانری برگسون (1859-1941) در زمان خودش شهرت و نفوذی گسترده داشت. واقعاً سلبریتی بود، به‌حدی که بانوان طبقات بالای جامعه سر درس‌های فلسفۀ او حاضر می‌شدند. اما با آن شهرت و محبوبیت، سالن زود پر می‌شد. به همین دلیل، آن بانوانِ فلسفه‌دوست خدمت‌کاران خود را یک ساعت زودتر می‌فرستادند تا برای آن‌ها جا بگیرند! یک ساعت زودتر هم می‌شد درس باستان‌شناسی تمدن آشور. با این وصف، آیا می‌توان پذیرفت که چنان فیلسوفی در کمتر از صد سال دیگر حرفی برای گفتن نداشته باشد؟ اگر در فلسفه تابع مُد روز نباشیم، چنان اندیشه‌ای همچنان آموزنده است. به‌عنوان مشتی نمونۀ خروار می‌توان همین اثر کوچک را مطالعه کرد؛ که از قضا خوش‌خوان است. اولین آشنایی من با هانری برگسون برمی‌گردد به آخرین بخش «سیر حکمت در…

به سرِ عقل آمدنِ عقلانیت روایتی از «در ستایش عقل»   ۱. درآمد «در ستایش عقل» با زير عنوان «چرا دموکراسی وامدار عقلانیت است» اثر مایکل پاتریک لینچ (متولد ١٩٦٦ ميلادى)، استاد فلسفه‌ی دانشگاه کِنِتیکِت در آمريكا، به سال ۲۰۱۲ میلادی از سوی انتشارات دانشگاه اِم‌آی‌تی در آمریکا منتشر شد و ترجمه‌ی فارسی آن اواخر ۲۰۲۳ / نیمه‌ی  ۱۴۰۲ خورشیدی به ترجمه‌ی نگارنده، یاسر میردامادی، از سوی نشر نو در تهران منتشر شد. هدف اصلی کتاب، نقد شکاکیت است، به ویژه شکاکیت نسبت به عقلانیت. بدون اغراق می‌توان گفت در فلسفه، از یونان باستان تا کنون، شکاکیتْ مسأله‌ی مسأله‌ها بوده است. اما آن‌چه این کتاب را متمایز می‌کند این است که این اثر از بررسی متعارف شکاکیت فرا می‌رود و نشان می‌دهد که شکاکیت نه تنها خطایی فلسفی که خطایی سیاسی است. نظر به اهمیت این موضوع بگذارید در این باب سه نقل قول بیاورم: «این اندیشه که هر چیزی دلبخواهی است اصلی از اصول جامعه‌ی مدنی را از پای‌بست ویران می‌کند؛ آن اصل این است: ما موظفیم درباره‌ی کارهای‌مان به دیگر شهروندان توضیح بدهیم» (ص ۳). در جای دیگر می‌گوید «وقتی از دولت دموکراتیک سخن می‌گوییم منظورمان تا حدودی این است که چنین دولتی دست‌کم در مقام نظر با…

 سخنی با خوانندگان و همکاران در پاسخ به اظهاراتی علیه نشرنو   آقای مهدی خسروانی پدیدآورندهٔ شش عنوان از کتاب‌های مجموعهٔ «راهنمای اندیشه‌ورزانِ» نشرنو در طی روزهای گذشته اتهاماتی علیه این نشر مطرح و دیگران را به تکرار آن تشویق کرده‌اند. نشرنو ضروری می‌داند که نکاتی را در این باب توضیح دهد: در طی ۴۳ سال عمر نشرنو از میان چندصد طرف قرارداد تا کنون از اتحادیهٔ ناشران شکایت هیچ پدیدآورنده‌ای به این نشر ابلاغ نشده است. کل تیراژ منتشرشده از این شش عنوان از آغاز همکاری در سال ۱۳۹۳ تا کنون ۵۲۸۰۰ نسخه بوده است که حق‌الترجمهٔ ۴۵۶۵۰ نسخهٔ آن تماماً محاسبه و پرداخت شده است. چک حق‌الترجمهٔ الباقی هم آماده است که پدیدآورنده هنوز برای وصول آن به دفتر ناشر مراجعه نکرده‌اند. در مورد حق‌السهم ایشان از فروش کتاب‌های الکترونیک و صوتی، ‌با توجه به ناچیز بودن کل مبلغ در مقایسه با حق‌الترجمهٔ کتاب‌های چاپی و وقت‌گیر بودن محاسبه، روال ناشر این است که با درخواست پدیدآورنده این رقم محاسبه و پرداخت شود. حق‌السهم ایشان تا تاریخ ۱۴۰۱/۵/۳۱ تماماً محاسبه و پرداخت شده است. پس از آن نیز درخواست تازه‌ای ارائه نکرده‌اند. بر طبق قراردادهای معمول نشرنو، پدیدآورنده می‌توانسته‌‌اند از طریق داور مورد رضایت طرفین اقدام به طرح…

سیارۀ ویروس‌ها   ویروس بی‌عرضه میزبان خود را می‌کُشد اما ویروس باهوش در کنار آن می‌ماند. جیمز لاولاک   شاید با خواندن عنوان «سیارۀ ویروس‌ها» گمان بریم که این هم یکی از همان ترفندهای معمول بازاریابی در جلب مخاطب و فروش بیشتر است نه ادعایی علمی که بر پایۀ شواهد موثق قرار دارد. تقریباً از چهار میلیارد سال پیش حیات بر روی سیارۀ زمین در اشکال گوناگون و متنوع خود وجود داشته و بسیاری جانداران بر روی آن زیسته و منقرض شده‌اند. چه دلیلی دارد که این سیاره را تنها به نام یکی از جانداران آن بخوانیم؟ چه تضمینی وجود دارد که ویروس‌ها، همچون بسیاری دیگر از گونه‌های جاندارن روزی منقرض نشوند؟ به نظر می‌رسد که نویسنده کتاب به خوبی با پرسش‌هایی از این دست آشناست و در کتاب خود تلاش می‌کند تا نشان دهد چرا زمین به راستی سیارۀ ویروس‌هاست.   ویروس‌ها علی‌رغم اندازۀ کوچک و ساختار زیستی ساده‌شان که عموماً متشکل از پوسته‌ای پروتئینی حاوی چند ژن‌ است، قادرند از طریق تزریق ژن‌ها و پروتئین‌های‌ خود به درون سلول میزبان، کنترل آنها را در دست گرفته و از امکانات سلول میزبان برای تولید نسخه‌های جدید خود استفاده کنند. موفقیت این روش تکثیر چنان چشمگیر است که برخی ویروس‌ها…

تحسین غریزۀ بی‌نقص چرا تاریخ طبیعی می‌خوانیم؟ این پرسشی است که گوردون اوراینز، استاد بازنشستۀ زیست‌شناسی دانشگاه واشینگتن و نویسندۀ کتاب «یاد جنگل دور» کوشید به آن پاسخ دهد. پاسخ مختصر و اولیۀ او در مقاله‌ای به سال ۲۰۱۳ در نشریۀ «آموزش و تجربه تاریخ طبیعی» منتشر شد. او در این مقاله به ریشه‌های جمال‌شناسانه تاریخ طبیعی می‌پردازد؛ نه به این معنی که تاریخ طبیعی می‌خوانیم چون زیباست، بلکه به این معنی که اصلاً چرا مطالعۀ طبیعت برای ما زیباست؛ چرا از آواز برخی پرندگان و بوی بعضی گل‌ها و طعم شیرین عسل لذت می‌بریم [نیز چرا از شب و تاریکی و وهم و صدای جیغْ وحشت‌زده می‌شویم]؟. این پرسشی عمیق و خطیر است که به قول تئودوسیوس دبژانسکی (Theodosius Dobzhansky)، زیست‌شناس تکاملی شهیر، پاسخ به آن جز در سایۀ نظریۀ تکامل معنایی ندارد. اوراینز در این مقاله زیبایی‌شناسی غریزی امروز ما را به گذشتۀ تکاملی نیاکانمان مرتبط می‌کند و سراغ اکتشاف دنیایی می‌رود که امروز در سیم‌کشی مغز ما نهادینه شده ولی ریشه در انتخاب طبیعی نیاکان ما دارد. آنچه امروز برای ما زیبا و فریباست، برای نیاکان ما رمز بقا بوده و آنچه امروز برای ما ناخوشایند است و دل را ریش می‌کند، خطری بزرگ برای بقای نیاکان…

ویروس هوشمند   ویروس بی‌عرضه میزبان خود را می‌کُشد اما ویروس باهوش در کنار آن می‌ماند. ــــجیمز لاولاک   شاید با خواندن عنوان «سیارۀ ویروس‌ها» گمان بریم که این هم یکی از همان ترفندهای معمول بازاریابی در جلب مخاطب و فروش بیشتر است نه ادعایی علمی که بر پایۀ شواهد موثق قرار دارد. تقریباً از چهار میلیارد سال پیش حیات بر روی سیارۀ زمین در اشکال گوناگون و متنوع خود وجود داشته و بسیاری جانداران بر روی آن زیسته و منقرض شده‌اند. چه دلیلی دارد که این سیاره را تنها به نام یکی از جانداران آن بخوانیم؟ چه تضمینی وجود دارد که ویروس‌ها، همچون بسیاری دیگر از گونه‌های جاندارن روزی منقرض نشوند؟ به نظر می‌رسد که نویسنده کتاب به خوبی با پرسش‌هایی از این دست آشناست و در کتاب خود تلاش می‌کند تا نشان دهد چرا زمین به راستی سیارۀ ویروس‌هاست.   ویروس‌ها علی‌رغم اندازۀ کوچک و ساختار زیستی ساده‌شان که عموماً متشکل از پوسته‌ای پروتئینی حاوی چند ژن‌ است، قادرند از طریق تزریق ژن‌ها و پروتئین‌های‌ خود به درون سلول میزبان، کنترل آنها را در دست گرفته و از امکانات سلول میزبان برای تولید نسخه‌های جدید خود استفاده کنند. موفقیت این روش تکثیر چنان چشمگیر است که برخی ویروس‌ها…

زندگی در تبعید دوبراوکا اوگرشیچ، نویسندۀ کروات، در ۱۹۹۲ تبعید شد و کشوری را برای همیشه ترک کرد که به دلیل مناقشات و کشمکش‌های مداوم در حال تلاشی و تکه‌تکه شدن بود. میراث فرهنگی یوگوسلاوی که اوگرشیچ در آن بالیده بود ــ‌همان ترکیب پان‌ـ‌اسلاو که تا پیش از آن سال با سیاست‌های سختگیرانۀ تیتوگراها حفظ شده بود‌ــ ناگهان از بین رفت و، در نتیجۀ آن، فساد سیاسی‌ای شکل گرفت که تا به امروز ادامه دارد. در کتاب «موزۀ تسلیم بی‌قید و شرط»، اوگرشیچ به بررسی زندگی در تبعید می‌پردازد و بازگوکنندۀ داستانی است که فراتر از تجربۀ شخصی خود او است. اگرچه «موزۀ تسلیم بی‌قید و شرط» به‌وضوح شرح‌حال اوگرشیچ است، به‌خوبی به داستان زندگی دیگر تبعیدی‌ها پیوند خورده است. در طول رمان به‌ندرت به درد و رنج جسمانی‌ای ناشی از زندگی در تبعید اشاره می‌شود و تمرکز بر احساس فقدانی است که آرام‌آرام وجود تبعیدی‌ها را فرامی‌گیرد. بسیاری از یوگوسلاوها، قبل از فروپاشی یوگوسلاوی، در قالب گروه‌های مختلف برای کار و زندگی به دیگر کشورها سفر می‌کردند، اما زندگی جهان‌‌وطنی، وقتی سفر بدل به تبعید می‌شود و وطن برای همیشه از دست می‌رود به‌طرز غریبی دگرگون می‌شود. …

ادبیات بی‌موضع وجود ندارد «تابستانی با پروست» از ماتیاس چوکه و «مقلد صدا» از توماس برنهارد تازه‌ترین ترجمه‌های ناصر غیاثی هستند که هر دو در نشر نو منتشر شده‌اند. ماتیاس چوکه، نویسنده آلمانی‌زبان سوئیسی است و چند سال پیش رمانی از او با عنوان «ابرها بزرگ بودند و سفید بودند و در گذر» با ترجمه ناصر غیاثی به فارسی منتشر شد و در واقع این اولین اثری بود که از او در ایران منتشر می‌شد. چوکه در سال 1954 متولد شده و هنوز در قید حیات است و غیاثی در ترجمه هر دو کتاب با او در ارتباط بوده است. چوکه به‌جز داستان‌نویسی، دستی هم در تئاتر و سینما دارد. «تابستانی با پروست» اثری غیرداستانی است که می‌توان آن را مواجهه چوکه با «در جست‌وجوی زمان از دست رفته» مارسل پروست دانست. چوکه در طول یک تابستان رمان پروست را می‌خواند؛ آن‌طور که خودش می‌گوید همچون سرباز عرصه شطرنج: جمله به جمله و صفحه به صفحه و در معیت یک فرهنگ لغت و یک دانشنامه و همچنین مکاتباتی مدام با چند اهل فن درباره رمان. چوکه در آغاز قصدی برای نوشتن اثری انتقادی درباره رمان پروست نداشته اما وقتی شروع به خواندنش می‌کند به مرور با بسیاری از کلیشه‌ها و…