زمانی بود که دستور زبانِ عالم ظاهراً مشخص بود: در ریشۀ اشکال متنوع واقعیت، فقط ذرات ماده حضور داشتند که چند نیرو راهنمایشان بود. بشر می‌توانست خیال کند حجاب از رخ مایا برداشته، که بنیان واقعی را دیده است: نگاهی که چندان دوام نیاورد؛ خیلی از داده‌ها جور نبودند. تا اینکه در تابستان ۱۹۲۵، یک آلمانی ۲۳ساله روزهایی از تنهایی و اضطراب را در جزیره‌ای بادخیز در دریای شمال گذراند: در هلگولند که انگلیسی‌ها به آن هلیگولند می‌گویند، جزیرۀ مقدس. آنجا، در آن جزیره، مفهومی یافت که به‌کمک آن می‌شد همۀ داده‌های سرکش را توجیه کرد و ساختار ریاضی مکانیک کوانتومی را برپا داشت: «نظریۀ کوانتومی».
نام این مردِ جوان ورنر هایزنبرگ بود و او قهرمان داستانی است که در کتاب «هلگولند» روایت می‌شود، داستان جزیره‌ای بی دار و درخت در دریای شمال که هایزنبرگ توانست نظریۀ مکانیک کوانتومی را در آنجا خلق کند و دورانی از انقلاب علمی را آغاز کند.
نظریۀ کوانتومی روشنگر موارد بسیاری بوده است: بنیان‌های شیمی، کارکرد اتم‌ها، جامدات، پلاسماها، رنگ آسمان، دینامیک ستاره‌ها، پیدایش کهکشان‌ها… هزاران جنبه از علم. پایۀ آخرین فناوری‌ها است: از کامپیوترها تا انرژی هسته‌ای. مهندسان، اخترفیزیکدانان، کیهان‌شناسان، شیمیدانان و زیست‌شناسان همگی آن را هرروزه به کار می‌گیرند؛ اصول مقدماتی آن در دبیرستان تدریس می‌شود؛ هرگز برخطا نبوده؛ قلب تپندۀ علم امروز است؛ اما هنوز عمیقاً رازآلود است، با یک آشوب‌آفرینی زیرپوستی.

پیوند میان اندیشۀ روانکاوانه و سینما به‌وضوح نمایان است. این‌که هر دوی آنها در یک سال آغاز شدند تماماً تصادفی نیست. در سال ۱۸۹۵، فروید و یوزف برویر «مطالعاتی در باب هیستری» را منتشر کردند، و لویی و آگوست لومییر نخستین فیلم‌هایشان را در گراندکافه در پاریس نمایش دادند. نظریه‌پردازان فیلم اغلب این تقارن تاریخی را مورد التفات قرار داده‌اند، اما فصل مشترک روانکاوی و سینما تنها سال سرآغازشان نیست. از خلال تحلیل رؤیاها است که روانکاوی به مهم‌ترین کشفیات خود نایل می‌شود و، تا امروز، سینما همچنان یک کارخانۀ رؤیا، صورتی از رؤیاپردازی جمعی، باقی مانده است. البته میان رؤیا و فیلم تفاوتی اساسی وجود دارد. رؤیا را یک سوژۀ منفرد تولید می‌کند، و فیلم را یک کارگردان با همراهی صدها نفر دیگر. حتی اگر فیلم بینشی عمیق دربارۀ روان کارگردان به دست دهد، این امر برای هیچ‌کس دیگری واجد جذابیت ذاتی نیست. جای شکرش باقی است که به احتمال زیاد به خاطر ماهیت جمعی تولید فیلم، نظریۀ روانکاوانۀ فیلم، به وضعیت نقد ادبی در میانۀ قرن بیستم دچار نشد و هرگز در کوره‌راه استفاده از متن به منزلۀ پنجره‌ای به درون روان خالق آن پرسه نزد. «نظریهٔ روانکاوانهٔ فیلم و قاعدهٔ بازی» درآمدی است موجز و عاری از دشوارگویی که نشان می‌دهد چگونه این نظریه را می‌توان در تفسیر فیلم کلاسیک ژان رنوار به کار گرفت. این کتاب پیدایش نظریهٔ روانکاوانهٔ فیلم را از سرچشمه‌های آن در اندیشهٔ زیگموند فروید و ژاک لکان و نیز از خلال نمودهای معاصرش در آثار نظریه‌پردازانی همچون اسلاوی ژیژک و جون کاپجک پی می‌گیرد. این درآمدِ تاریخی برای دانشجویان و پژوهشگرانی که مشتاق آشنایی بیشتر با این حوزهٔ مهم از نظریهٔ فیلم هستند سودمند است و مفاهیم نظریهٔ روانکاوانهٔ فیلم را از خلال تفسیر موشکافانهٔ فیلم به عرصهٔ کاربرد عملی می‌آورد.

نمایشنامه‌نویس، رمان‌نویس، روزنامه‌نگار و شاعر اتریشی، توماس برنهارد (۱۹۸۹-۱۹۳۱)، یکی از نویسندگان بزرگ زمانۀ ما شناخته می‌شود. آثار برنهارد هم تلخ و گزنده‌اند و هم با زبانی نشاط‌بخش و هیجان‌انگیز، تصویری از فساد و تباهی دنیای مدرن، رشد و گسترش تمامیت‌خواهی، و تأثیر متقابل واقعیت و نمود، ارائه می‌دهند.در «مقلد صدا»، برنهارد یکی از تأثیرگذارترین کارهای کمدی سیاه خود را پیش روی خوانندگان می‌گذارد. مجموعه‌ای از داستانک‌های کوتاه ـــکه برخی‌شان بر اساس داستان‌هایی است که در گزارش روزنامه‌ها آمده، برخی‌شان از مکالمات با دیگران و برخی‌شان از شایعاتی که سر زبان‌ها افتاده‌ـــ که هجونامه‌ای است دقیق و نافذ و گزنده. آنچه در آغاز مجموعه‌ای از داستان‌های کوتاه عجیب و غریب می‌نماید، در ادامه به کیفرخواستی تمام‌عیار علیه بیهودگی و سترونی و سنگدلی دنیای مدرن، نه تنها در مناطق شهری که در تمامی نقاط دنیا، تبدیل می‌شود. برنهارد در داستان‌هایش جهانی را تصویر می‌کند که به سوی تباهی و فاجعه راه گم کرده است. سیاستمداران، متخصصان، جهان‌گردان، کارمندان دولت ـــ‌قربانیان معمول برنهارد که از مردم‌گریزی‌اش مایه می‌گیرندـــ یک‌به‌یک تسلیم بدبیاری‌ها می‌شوند یا دیوانه می‌گردند و یا جان خود را می‌گیرند. در کوتاه‌ترین داستان این مجموعه، «پست»، گمنامی و از خودبیگانگی‌ای که در دنیای معاصر رویه‌ای عادی و روزانه شده است را پیش روی ما قرار می‌دهد: «سال‌ها پس از مرگ مادرمان، پُست همچنان نامه‌هایی را می‌آورد که به اسم او بود. پُست از مرگِ مادرمان اطلاع حاصل نکرده بود.» برنهارد با طنز تسخیرکنندۀ خود در هر داستان کوتاهش ضربۀ سهمگینی به خواننده وارد می‌کند. جورج استاینر او را هم‌تراز نویسندگان بزرگی چون کافکا، موزیل و هرمان بروخ می‌داند و جان آپدایک با نویسندگان بزرگ دیگری چون گونتر گراس، هاندکه و وایس مقایسه‌اش می‌کند. «مقلد صدا» گواهی دیگر است بر این که توماس برنهارد از بزرگ‌ترین طنزپردازان سیاه دوران ماست.

کشف نامه‌های این زوج، هفتادوهفت سال پس از ناپدیدشدن آنتوان دو سنت‌ ـــ اگزوپری اتفاقی شوکه‌کننده است. کنسوئلو دو سنت ــ اگزوپری شخصیت مهمی در زندگی آنتوان دو سنت ــ اگزوپری بود؛ آن‌قدر مهم که الهام‌بخش «شازده کوچولو» شد؛ آن‌قدر عزیز که آنتوان اقرار می‌کند که می‌خواسته اثر جاودانه‌اش را به او تقدیم کند و در یکی از آخرین نامه‌هایش افسوس می‌خورد که چرا این کار را نکرده است. با وجود این، شگفت‌انگیز است که گرچه کنسوئلو نقشی چشمگیر در زندگی و آثار اگزوپری داشته است، بسیاری ترجیح داده‌اند که راجع به او سکوت کنند و حتی در اغلب زندگینامه‌های نویسنده حرف چندانی از او به میان نمی‌آید. آنتوان و کنسوئلو اول‌بار در آرژانتین دیدار کردند. در دم عاشق هم ‌شدند. آنتوان دعوتش کرد سوار هواپیما بر فراز آسمان پرواز کنند. در طی همین پرواز خطرناک و نمایشی بود که آنتوان از کنسوئلو که از ترس می‌لرزید خواستگاری کرد، و این آغاز قصه‌ای شد عاشقانه و پر فراز و نشیب که لحظاتش در کتاب «از آسمان به گل سرخ» ثبت است. نامه‌های کتاب «از آسمان به گل سرخ» روایت دو زندگی است؛ زندگی زنی که از پسِ پرده‌های زمان به‌زیبایی پدیدار شده است، و زندگی نویسنده‌ای خلبان که آن‌طور که خود می‌گفت تنها با مرگ به آرامش می‌رسید و وعده می‌داد که در ابدیت چشم‌انتظار گل سرخ زندگی‌اش بماند.

ساکی از استادان داستان‌کوتاه در ادبیات انگلیسی است که در ایران تقریباً ناشناخته مانده است. او که در اوایل قرن بیستم می‌نوشت، در داستان‌هایش دنیایی را ترسیم می‌کند که بسیار خودویژه و جذاب است. نگرش او به مسائلی چون تربیت کودکان، جذابیت ادبیات عامه‌پسند و فولکلور، و مقایسۀ زندگی بدون اخلاق و طبیعی جانوران با زندگی و اندیشه‌های نیکوکارانۀ طبقۀ متوسط، که در قالب داستان‌هایی بسیار کوتاه فشرده شده‌اند، امروز هم قابل‌بحث است. ساختار دقیق داستان‌ها و زبان طنزآمیزی که پارودی زبان پر از تعارف و عاری از صراحت طبقات متوسط است ارزش ادبی کارهای او را دو چندان می‌کند.

چیزی که در همۀ داستان‌های ساکی موج می‌زند تحقیر شیوۀ زیست بی‌رنگ‌وبو، ملال‌آور و عاری از هیجان و همچنین اخلاقیات سطحی و ریاکارانۀ طبقۀ متوسط مرفه است. ساکی چند چیز را در برابر نحوۀ زیستی که آن را مذموم می‌شمارد قرار می‌دهد: دنیای خیال‌انگیز کودکان (قصه‌گو، اسباب‌بازی‌های صلح، اِسرِدنی واشتار، مکافات…)، دنیای طبیعی و عاری از اخلاق حیوانات (زن نیکوکار و گربۀ خوشبخت، لورا…)، قصه‌گویی و تخیل (قصه‌گو، پنجرۀ باز…) و گذشته‌های پُرشکوه و اشرافی که بقایای آن را در شرق می‌یابد (گنجه‌های گذشته، گرگ‌های سرنوگراتس…). این آخری گاهی به جنگ‌طلبی یا دست‌کم ستایش شکوه و زیبایی جنگ پهلو می‌زند (مثلاً در گنجۀ گذشته‌ها و اندکی در زن نیکوکار و گربۀ خوشبخت و اسباب‌بازی‌های صلح…). تحقیر اخلاقیات، سبک زندگی و انضباط ریاکارانۀ طبقۀ متوسط به‌خصوص در امور تربیت کودکان، گاه (برای مثال در اِسرِدنی واشتار) به حد نفرت می‌رسد، نفرتی که ممکن است به نظر خواننده پذیرفتنی یا مردود باشد، اما به روشن‌ترین و مؤثرترین شیوه به تصویر کشیده شده است. همین‌طور افشای تظاهر به نیکوکاری و رفتار متمدنانه توسط او به طبقات متوسط مرفه محدود نمی‌ماند و با نوعی بدبینی نسبت به طبیعت بشریت و تمدن همراه است.

«پریشانی‌های تُرلِس جوان»، اولین اثر روبرت موزیل، که در سرآغازِ قرن پُرفاجعهٔ بیستم در سال ۱۹۰۶ منتشر شده، شرح ماجرای آزار و شکنجهٔ حساب‌شدهٔ پسری دبیرستانی به دست هم‌کلاس‌هایش است و موشکافانه نشان می‌دهد که چگونه در پسِ پوستهٔ نازکِ متانتِ مدنیِ آدم‌ها غرایزی موحش و قهرآلود و بدوی زبانه می‌کشد.
شخصیت‌ها در این داستان، با نگرش خردستیز و کنش خشونت‌بار خود، همچون نماینده و نماد انحطاط اشرافیت جامعه‌ای ظاهر می‌شوند که در آن، نیک‌خواهیْ خانه‌نشین و منطقْ آشفته می‌شود و جست‌وجوی یقین به درد و درماندگی می‌انجامد.
موزیل از جهان فن و فلسفه به دنیای هنر گام نهاده بود و ابتدا در مورد اینکه خودش این داستان را بنویسد دودل بود، برای همین موضوعش را به دو تن از دوستان نویسنده‌اش عرضه کرد؛ اما چون این دو شانه خالی کردند، در ۱۹۰۳، خود به نگارش آن روی آورد. «پریشانی‌های ترلس جوان» در ۱۹۰۶ انتشار یافت و روان‌کاوی باریک‌اندیشانه‌ای که در هر صفحۀ آن نمودی عیان می‌یافت، همراه با پیگیری داستان در بازپرداختِ بی‌پروای واقعیت، ستایش بسیار برانگیخت و نویدبخش آیندۀ پرباری برای نویسندۀ جوان آن شد.

«آنومالی» رمان برگزیدۀ جایزۀ گنکور
آنومالی در فارسی معمولاً به «ناهنجاری» ترجمه شده است. آنومالی با همهٔ آثار اِروه لو تِلیه متفاوت است: چه از لحاظ حجم، چه تعدد شخصیت‌ها و چه جاه‌طلبی روایی نویسنده. موفقیت آنومالی حتی برای خود لو تلیه هم غافلگیرکننده بوده چرا که برندهٔ «جایزهٔ گنکور» شد و فروش آن هم چند برابر. اوره لو تلیه معتقد است که علاوه بر داستانِ شگفت‌انگیزِ رمان آنچه در استقبال از آن نقش اساسی داشته عنوان کتاب است: «این هم از طنز روزگار! آنومالی که در آغاز عنوان ناجوری به نظر می‌رسید، آن هم با سال دیوانه‌واری که از سر گذرانده بودیم، ابعاد دیگری به خود گرفت.»
آنومالی تردیدها و هراس‌های وجودیِ انسان و ذهن او را در مواجهه با وقایع و پدیده‌های غریب و ناآشنا می‌کاود. او را با روایتی نفس‌گیر مواجه می‌کند و در این روایت باورها و انگاشت‌های عادی او را در برابر پرسش‌های پی در پی قرار می‌دهد. این رمان برجسته در سال ۲۰۲۰ برندهٔ «جایزهٔ گنکور»، مهم‌ترین جایزهٔ ادبی فرانسه،‌ شد. از این رمان به‌عنوان یکی از بهترین رمان‌های نحلهٔ «اولیپو» نام می‌برند. نویسندهٔ کتاب در زبان فارسی به‌اندازهٔ زبان‌های فرانسه و انگلیسی شناخته نیست.