سرآغازها

□ بستر داغ تکامل

در سخن از تاریخ بشر غالباً تمرکز ما بر حیات سیاسی رهبران بزرگ، نیروی جمعیت‌های انسانی و جنگ‌های سرنوشت‌ساز است. اما خود سیارهٔ زمین چگونه سرنوشت ما را تعیین کرد؟ بر اثر زمین‌ساختِ صفحه‌ای بود که در شرق افریقا محیطی پویا و متنوع پدید آمد تا انسان بتواند در آن ببالد و بعدها همین زمین‌ساختِ صفحه‌ای بود که تعیین کرد تمدن‌های اولیه‌مان را در کجا بنا کنیم. عامل اصلی پیشرفت دموکراسی در یونان باستان کوهستانی بودن آن سرزمین بود که حاصل تاریخی چند میلیون ساله و فرایندهای عظیم زمین‌شناختی‌ست. عامل اصلی پیشرفت در عصر اکتشاف و استعمارگری و رشد تجارت جهانی چیزی نبود جز شناخت آدمی از الگوهای گردش جوّی. حتی امروز، رفتار رأی‌دهندگان در جنوب شرقی ایالات‌ متحد امریکا به‌شکلی بنیادین از الگوی نهشته‌های دریایی ۷۵ میلیون ساله تبعیت می‌کند.

می‌خواهیم کشف کنیم که زمین چگونه به ما هستی بخشید. تردید نیست که زمین به معنای دقیق کلمه به تک‌تک ما هستی بخشیده است، درست به همان‌سان که به تمامی حیات روی سیارۀ زمین هستی بخشیده است. آبی که در تن ماست روزگاری در رود نیل جاری بوده، با باران‌های موسمی بر هند باریده و اقیانوس آرام را درنوردیده است. کربن موجود در مولکلول‌های آلی سلول‌های ما را گیاهانی که می‌خوریم از جو استخراج کرده‌اند. نمک موجود در عرق و اشک ما، کلسیم موجود در استخوان‌های ما و آهنی که در خون ماست همه و همه از سایش صخره‌های پوستۀ زمین حاصل آمده. زمین برای ما مواد اولیه‌ای را هم که استخراج و فرآوری کرده‌ایم و و سایل و تکنولوژی‌هایمان را از آنها ساخته‌ایم فراهم آورده است؛ از تبرهای دستی زمخت در دوران پارینه‌سنگی گرفته تا کامپیوترها و گوشی‌های هوشمند امروزی.

سرآغازها تأثیر نفسگیر زمین زیر پایمان را بر شکل تمدن‌هایمان آشکار می‌کند، از کاشت نخستین بذرها تا برپایی حکومت‌های مدرن.

تحریریۀ نشر نو