در ستایش عقل

توضیحات

در ستایش عقل

چرا عقل اهمیت دارد؟ اگر که همه‌چیز در نهایت مبتنی است بر ایمانِ کور یا غریزهٔ درونی (و به‌نظر می‌رسد باور بسیاری از مردمان چنین باشد)، اهمیت عقل در چیست؟ چرا صرفاً بسنده نکنید به آنچه به آن اعتقاد دارید، حتی اگر در تضاد باشد با شواهد؟ وقتی که در چشم‌انداز کنونی فرهنگی و سیاسی‌مان اعمال قدرت و انگ‌زدن و دخل‌وتصرف در حقایقْ بسیار مؤثرتر است از استدلال‌ورزی، چرا به خودمان زحمت تبیین عقلانی بدهیم؟ مایکل لینچ در در ستایش عقل دفاعی پرشور عرضه می‌کند از عقل و عقلانیت در این دورانِ شکاکیتِ فراگیر؛ در زمانی که، برای مثال، مردمانی شواهد علمی در موضوعاتی مانند تکامل، تغییرات اقلیمی، و واکسن‌ها را رد می‌کنند هنگامی که با باورها و اعتقادات‌شان همخوانی نداشته باشند.

مسألۀ ارزش عقل یکی از کهن‌ترین مسائل فلسفی است و مانند بسا مسائل عمیق فلسفی تنها جنبۀ آکادمیک ندارد بلکه راه‌حل‌های این مسأله پیامدهای دامن‌گستری برای فرهنگ ما دارند. کتاب «در ستایش عقل» در واقع تلاش نقص‌آلود و نابسنده‌ای برای کلنجار رفتن با این مسأله است. این اثر همچنین دعوتی است به جدی گرفتن این مسأله و پیوستن به صف کسانی که در راستای حل آن می‌کوشند.

در سال‌های اخیر، شکاکیت در مورد ارزش عملیِ عقل حتی در آکادمی علمی نیز پدیدار شده است. بسیاری از فیلسوفان و روانشناسان ادعا می‌کنند که دلیل‌هایی که برای عمیق‌ترین دیدگاه‌هایمان به‌دست می‌دهیم اغلب چیزی نیستند جز سعی در توجیه آنچه از قبل بدان باور داریم. در ستایش عقل استدلالی بر ضد این ادعا به‌دست می‌دهد. پرسش‌های شکاکانه دربارۀ عقل را، اگرچه تاریخچه‌ای عمیق و جالب دارند، می‌توان پاسخ داد. به‌ویژه، توسل به اصول علمی عقلانیت بخشی است از ارزش مشترک اساسیِ هر جامعۀ دموکراتیک و مدنی. این ایده که همه‌چیز دلبخواهی است ‌ــ‌این ایده که عقل وزنی بیش از ایمان کور ندارد‌ــ یک اصل کلیدی جامعۀ مدنی را تضعیف می‌کند: این اصل که در قبال آنچه می‌کنیم توضیحی به هموطنان‌مان بدهکاریم. عقل اهمیت دارد، نه فقط از بابت آرمان شریف حقیقت، بلکه برای دنیای روزمره‌ای که در آن زیست می‌کنیم.