اين سخن آبى است از درياى بى‌پايان عشق

از ميان درياى ابيات و غزليات نغز شمس، برگزيدن دُرّهاى ناب كارى است به‌نوبه خود فرحناك و شوق‌انگيز، كه در نهايت به 175 غزل رسيد كه از هريك بين سه تا هفت بيت (شاه‌بيت‌الغزل) به انگليسى درآمد. معيار و مبناى گزينش شعرها جاذبه كلام بود و هم جلوه آن ابيات در ادبيات انگليسى، چرا كه در مقام ترجمه، سزاست كه متن ادبى به ادبيات مقصد برگردد و نه فقط به زبان مقصد، كه خود فرايندى است از جنس مكاشفه در پهنه ادبيات تطبيقى.

نظر به شيفتگى روزافزون غرب نسبت به مولانا ترجمه‌هاى متعددى از غزليات شمس به انگليسى منتشر شده است، به طور عمده در دو زمره: يكى ترجمه‌هاى آكادميك مثل آثار نيكلسن و آربرى كه در آن شعريّت سخن فداى پژوهندگى شده است، و ديگرى اقتباس‌هاى ميان‌مايه پاپ كه شعر مولانا را به گفتارى احساساتى و عوامانه فرومى‌كاهد. اميد كه كوشش اين دفتر يكسره غرق در اين دو ورطه مبتذل و فاضلانه نباشد.

در نهايت اين گزارش حاصل تلاش در پاسخ به اين سفارش مولاناست :

آينه صبوح را ترجمه شبانه كن

زبانشناسی تاریخی «علم» است و مانند هر یک از علوم دیگر، هدف و غرض اصلی آن کشف روابط علت و معلولی میان یک سلسله از امور است و فایده و نتیجۀ عملی در وهلۀ اول منظور نیست. اما این فایده و نتیجه خودبه‌خود حاصل می‌شود، یعنی بر اثر دریافتن چگونگی تحول زبان‌های ایرانی بسیاری از مسائل مربوط به قواعد فارسی امروز را می‌توان درست و روشن باز شناخت و از خطاهایی که در این تحقیق بر اثر عدم توجه به سوابق امر پیش می‌آید پرهیز کرد.

این کتاب تصحیح تازه‌ای است از شاهنامه‌ی فردوسی بر پایه‌ی مهم‌ترین نسخه‌های موجود، همچون دستنویس موزه‌ی بریتانیا، فلورانس و… نسخۀ سن‌ژوزف که به‌تازگی در بیروت یافته شده و تصحیح حمدالله مستوفی نیز برای نخستین بار در این تصحیح انتقادی بررسی شده‌اند. بخش دیگر این اثر شرح یکایک ابیات، تعابیر کنایی، مجازی، استعاری و… است، به همراه گزارش ریشه‌شناسی واژگان متن و بررسی درونمایه‌ها، رویدادها، شخصیت‌ها و خویشکاری آنها و نیز مقایسه‌ی‌شان با متون همزمان و ناهمزمان. برگردان عربی شاهنامه از فتح بن علی بنداری اصفهانی در اوایل قرن هفتم، برگردان منظوم انگلیسی برادران وارنر، فهرست واژه‌های گزارش‌شده، فهرست واژه‌های پارسی باستان، اوستایی، پهلوی اشکانی، ساسانی و… فهرست واژه‌های عربی، فهرست واژه‌های غیر عربی و غیر ایرانی، فهرست نام مکان و کسـان، بیت‌یاب و کتابنامه از بخش‌های دیگر این کتاب‌اند.