ماکیاوللی برای همه

ماکیاوللی برای همه

□ «شهریار» را چگونه بخوانیم؟

دربارۀ ماکیاوللی بسیار گفته و نوشته‌اند و پس از این‌همه سال هنوز ارزیابی یکپارچه‌ای از او به‌دست نداده‌اند. ماکیاوللی در تاریخ اندیشۀ سیاسی جایگاه بلندی دارد، ولی چندان خوش‌نام نیست. باور عموم بر آن است که وی در پی آن بوده است که نیرنگ‌های سیاست را به سران خاندان مدیچی بیاموزد تا در فرمانروایی کامیاب شوند، ولی گروهی هم عقیده دارند که او میهن‌پرستی بود خواهان برقراری جمهوری، و نگارش «شهریار» در اصل برای بازنمودن نیرنگ‌های شهریاران به مردم بوده است. به هر حال هنوز و پس از گذشت چند سده، آثارش را می‌خوانند و درباره‌اش سخن می‌گویند و داوری می‌کنند.

پاتریک بوشرون، در کتاب «ماکیاوللی برای همه»، از دیدگاهی نو به تحلیل آثار و اندیشه‌های ماکیاوللی پرداخته است. ماکیاوللی همان‌گونه که می‌دانیم، به نیرنگ‌بازی مشهور بود و برداشت کلی از او و آموزه‌هایش گاهی چنان منفی بوده است که به وی لقب شیطان داده‌اند و نام مکتب ماکیاولیسم را بر آموزه‌های او نهاده‌اند، که باری منفی دارد و به‌ویژه در دنیای سیاست اگر بخواهند کسی را به نیرنگ‌بازی متهم کنند، او را پیرو این مکتب می‌شمارند. بوشرون برای بررسی اندیشه‌های ماکیاوللی، برخلاف رسم رایج، فقط به بازخوانی کتاب «شهریار»، که مشهورترین کتاب ماکیاوللی است، بسنده نکرده و کتاب‌ها و نوشته‌های دیگر او را هم از نظر گذرانده است و همچنین به نامه‌نگاری‌های ماکیاوللی هم توجه کرده و تلاشش بر این بوده است که از مجموعۀ این نوشته‌ها به ژرفای اندیشۀ ماکیاوللی پی ببرد. بوشرون نخست حال و هوای سیاسی زمانۀ ماکیاوللی، روابط او را با سالاران و سرآمدان و حتی دوستانش، و آنچه او را به نگارش شهریار واداشته، به ما بازمی‌نماید و به این منظور کار را از دورۀ جوانی ماکیاوللی می‌آغازد و تا زمان مرگ او پی می‌گیرد.

بوشرون اندیشۀ ماکیاوللی را در قالبی نو عرضه می‌دارد و یکی از اهدافش پاسخگویی به این پرسش است که ماکیاوللی «شهریار» را با چه نیتی نوشت؟ آیا به‌راستی می‌خواست به شهریاران درس نیرنگ‌بازی بدهد؟ یا در پی آن بود که شیوه‌های نیرنگ‌بازی شهریاران را به مردم بنمایاند؟ به این ترتیب بوشرون سیمای جالبی از اندیشمندی اثرگذار به دست می‌دهد. این تصویر زیرکانه و هوشمندانه از ماکیاوللی به ما نشان می‌دهد که چرا و چگونه است که هنوز به خواندن آثار او نیازمندیم و افکارش هنوز کهنه و ازرسم‌افتاده نیست و خواندن اندیشۀ ماکیاوللی برای خوانندۀ امروزی هم اهمیت زیادی دارد.