قصه‌های برادران گریم

قصه‌ها و افسانه‌های برادران گریم درختچه‌های سبزآبی یکی از جشنواره‌های دائمی بر بالای قلّۀ دنیاست. آتش جان شریف همنوای دو برادر و راه‌نمای شب‌های آیندگان که با کوشش‌های بسیار پا گرفت. برادرانی که سالیان بسیار را در کنار هم سپری کردند تا بتوانند قصه‌ها و افسانه‌هایی را که به‌صورت شفاهی، نسل به نسل، منتقل می‌شد روی کاغذ بیاورند و تا همیشه جاودانه‌شان کنند. برادران گریم سال‌ها با عشق و سختی‌هایش سفر کردند تا اصیل‌ترین روایت از قصه‌ها را بیابند.

روش کار دقیق، ظرافت و هشیاریِ برادران گریم در تلاش برای رنگ آبروی بشریت و نه برای بزرگ‌نمایی ملت یا کشوری خاص، در تاریخ ادبیات ثبت شد. قصه‌ها به جامۀ زبان‌های جهان به‌سیر و گشت درآمدند. «قصه‌های برادران گریم»، فتح‌باب شناخت فرهنگ‌های عامه نیز بود. دو برادر با کار منضبط و وفادارانه، انسان آفتابی و انسان هر دم دگرشونده -نه دیگرشونده- را زیباترین بر جهان شمردند. از کالبد سوزان‌شان که دمادم کاستی می‌گرفت، نه فقط در گردآوری قصه‌ها و افسانه‌ها بلکه در هر زمینۀ ادبی -زبان‌شناسی که به آن می‌پرداختند، بی‌مرگی را از خاکستری، به‌آفتاب زرغبار کشیدند.

آنها قصه‌ها را بازماندهٔ اسطوره‌های کهن می‌دانستند و باور داشتند که می‌توان بر بستر قصه‌ها خدایان و پهلوانان اساطیر را بازسازی کرد. چه بسیار زنان و مردان پیرسالِ حافظ قصه‌های پیشینیان که درِ خزانه‌هایی را به روی آنها گشودند تا سرانجام برادران گریم ۲۱۱ قصه‌ای را که در دست شماست گرد آوردند و بین سال‌های ۱۸۱۴-۱۸۱۲ منتشر کردند. در این قصه‌ها، گاه کلافی سر در گم به سر انگشت کودکی گشوده می‌شود و گاه دریایی خروشان به حکم قدرت پیر سالی از خروش می‌افتد و آرام می‌گیرد؛ که اشارتی است به این توان بی‌کرانهٔ انسان: که اگر چشم بگشاید در منتهای خیال واقعیت را می‌توان دریافت.

قصه‌های برادران گریم مجموعه‌ای از افسانه‌های فولکلور آلمانی است که یاکوب و ویلهلم گریم آن‌ها را از روایت‌های شفاهی گردآوری و به‌صورت مکتوب تنظیم کردند. این مجموعه شامل داستان‌های مشهوری مانند «سفیدبرفی»، «زیبای خفته»، «هانسل و گرتل» و «راپونزل» است؛ روایت‌هایی که در نسخه‌های اولیۀ خود بسیار تیره‌تر و واقع‌گرایانه‌تر از بازنویسی‌های کودکانۀ امروز بوده‌اند. هدف برادران گریم بیش از هر چیز ثبت و حفظ میراث فرهنگی و زبانی مردم عادی بود و به همین دلیل، کتاب هم ارزش ادبی دارد و هم اهمیت مردم‌نگارانه.

درون‌مایۀ اصلی این داستان‌ها بر مفاهیمی چون آزمون، هراس، سحر، فریب و تلاش برای بقا استوار است. شخصیت‌ها معمولاً در جهانی سخت و بی‌رحم به‌سوی نجات یا بلوغ حرکت می‌کنند و ساختار قصه‌ها بر پایه‌ی تقابل روشن خیر و شر پیش می‌رود. با وجود تفاوت‌های روایی و زبانی میان روایت‌های محلی، برادران گریم در تدوین نهایی کوشیدند ساختاری منسجم و زبانی یکنواخت برای مجموعه ایجاد کنند و در نتیجه، کتاب شکل منظم‌تری پیدا کرد، در حالی‌که ریشۀ شفاهی آن همچنان آشکار است.

اهمیت این مجموعه تنها در چند داستان مشهور خلاصه نمی‌شود، بلکه در تأثیری است که بر ادبیات، هنر و فرهنگ عامۀ جهان گذاشته است. بسیاری از تحلیل‌های نمادین و روان‌شناختی دربارۀ قصه‌ها بر همین روایت‌های گریم استوارند و اقتباس‌های بی‌شماری در سینما، تئاتر و ادبیات با الهام از آن‌ها شکل گرفته است. قصه‌های برادران گریم علاوه بر جذابیت داستانی، همچنان یکی از ارزشمندترین اسناد برای شناخت تخیل جمعی و ذهنیت اروپای قرون گذشته به‌شمار می‌رود.