حلقۀ گسترنده

حلقۀ گسترنده

فلسفهٔ اخلاق چیست؟ معیارهای اخلاقی از کجا می‌آیند؟ آیا بر هیجانات ما مبتنی‌اند، یا بر خرد، یا بر برداشتی ذاتی از خوب و بد؟ از نظر بسیاری از دانشمندان، کلید معما تماماً در زیست‌شناسی است، به‌ویژه در نظریه‌های داروینی تکامل و رفتارهایی که بقای فرد را تضمین می‌کنند. اما اگر تکامل نبردی بر سر بقا باشد، چرا برای دیگران فداکاری می‌کنیم؟

پیتر سینگر در اثر کلاسیک خود، حلقهٔ گسترنده، می‌گوید که فداکاری به شکل رانه‌ای با بنیان ژنتیکی برای محافظت از خویشاوندان و اعضای جامعه آغاز شد اما سپس به شکل مجموعه‌ای از اصول اخلاقی درآمد که آگاهانه انتخاب شده‌اند و حلقهٔ کسانی که در بر می‌گرفتند همواره رو به گسترش بوده است. او با کمک گرفتن از فلسفه و روان‌شناسی تکاملی نشان می‌دهد که فلسفهٔ اخلاق در انسان را تنها با زیست‌شناسی نمی‌توان تبیین کرد، بلکه توانایی خردورزی است که پیشرفت اخلاقی را امکان‌پذیر می‌سازد.

حلقهٔ اخلاق در ابتدا فقط خود و خانواده و قبیله را در بر می‌گرفت، اما با گذشت زمان گسترش یافت تا ابتدا ملت و نژاد و سپس همهٔ انسان‌های دیگر را در بر بگیرد. اما از نظر پیتر سینگر، این گسترش هنوز باید ادامه یابد تا «تمام موجوداتی که می‌توانند لذت یا درد را حس کنند در این حلقه گنجانده شوند … و بنابراین گسترش حلقهٔ اخلاق باید ادامه یابد تا سرانجام بیشتر جانوران دیگر را در بر بگیرد».

پیتر سینگر فیلسوف اخلاق استرالیایی، استاد بازنشستهٔ اخلاق زیستی دانشگاه پرینستون، و از بنیادگذاران فکری جنبش حقوق حیوانات است. مشهورترین آثارش آزادی حیوانات (۱۹۷۵) و اخلاق عملی (۱۹۷۹) هستند. تخصصش در اخلاق عملی و دیدگاه فلسفی‌اش فایده‌باوری ترجیح‌گراست.

نظریهٔ حلقهٔ گسترندهٔ سینگر همچنان مفهومی بسیار روشنگر است که وجود طبیعت انسان را با پیشرفت سیاسی و اخلاقی آشتی می‌دهد. ضمناً از زمان خودش خیلی جلوتر بود … فوق‌العاده است که می‌بینم این کتاب خردمندانه در اختیار نسل جدیدی از خوانندگان و دانشوران قرار گرفته است.

ــــ استیون پینکر، نویسندهٔ کتاب لوح سپید

حلقهٔ گسترنده کتاب درخشانی است که اهمیت آن هر سال روشن‌تر می‌شود. پیتر سینگر نخستین فیلسوف بزرگی بود که به اهمیت بینش‌های داروینی جدید دربارهٔ طبیعت انسان پی برد، و در این کتاب آنها را با استدلال‌های محکم و برازندهٔ خاص خودش به کار می‌برد.

ــــ رابرت رایت، نویسندهٔ کتاب جانور اخلاقی

حلقهٔ گسترنده مقدمه‌ای است فوق‌العاده بر کل مسألهٔ رابطهٔ میان تکامل و اخلاق. اکنون که سی سال پس از چاپ نخست به آن نگاه می‌کنم، از اینکه چه خوب از آزمون زمان سربلند بیرون آمده حیرت‌زده‌ام. این کتاب هنوز بحث روز است.

ــــ مایکل روس، نویسندهٔ کتاب انقلاب داروینی