معماهایی برای رازگشایی از عالم

□ جهان، معماها، انسان

تمایلی ذاتی داریم که بدانیم چیزها چطور کار می‌کنند. امید داریم که در اطراف خود الگوهایی را مشاهده کنیم که ما را در انتظارمان از آنچه در آینده رخ می‌دهند یاری رسانند. کمّی کردن این الگوها فرایندی است که به‌مرور انسان را به ابداع ریاضیات هدایت کرد. از این رو تعجب‌آور نیست که ریاضیات زبان طبیعی توصیف نحوۀ کارکرد طبیعت باشد. در واقع ریاضیات ستون فقرات فیزیک است که هدفش توصیف نحوۀ کارکرد جهان در بنیادی‌ترین لایه‌های آن است. هرچه قوانین طبیعت را عمیق‌تر بفهمیم، همآن‌قدر به موضوعات پیشرفته‌تری در ریاضیات احتیاج خواهیم داشت به‌حدی که فیزیک امروزه به‌خاطر پیچیدگی ریاضیاتی‌اش، به غیر قابل فهم بودن توسط غیرمتخصصان شهرت یافته است.

اما چنین درکی، سادگی قوانین فیزیک و زیبایی ریاضیات را در دستیابی به جوهر اصلی واقعیت فیزیکی نادیده می‌گیرد. خوشبختانه، غالباً این تفکرات محوری را می‌توان با معماهای سادۀ ریاضی روشن ساخت. به اندازه‌ای ساده که برای پرداختن به آنها و درک معنایشان نیازی به پیش‌زمینۀ وسیعی در فیزیک یا ریاضیات نیست. کار کردن روی معماهایی ریاضی از این دست نه فقط فرح‌بخش است، بلکه عمیقاً رضایت‌بخش نیز هست، زیرا آنها وراءِ معما بودنشان، معانی عمیق‌تری از واقعیت فیزیکی را در بر دارند.
کامران وفا، از برندگان مدال دیراک در سال ۲۰۰۸، استاد کرسیِ هولیس در ریاضیات و فلسفهٔ طبیعی در دانشگاه هاروارد است. او با بهره‌گیری از معماهایی ساده و قابل‌فهم اصول فیزیک را برای خوانندهٔ غیرمتخصص تبیین می‌کند. همچنین با نگاهی ریاضی به این اصول، به داد و ستد بین فیزیک و ریاضیات که به‌شدت درهم‌تنیده‌ اما عمیقاً با هم متفاوت‌اند، می‌پردازد. راهبرد او بر مقایسهٔ نگاه‌های مختلف و حتی متعارض به یک موضوع بنا شده است. او نشان می‌دهد که چگونه نگریستن از منظرهای مختلف به یک موضوع به غنای دانش‌مان از آن می‌انجامد. مثال‌ها و معماهایی که او می‌آورد دورهٔ تاریخی وسیعی را شامل می‌شود: هم از تفکرات باستانی برای درک محیط و عالم بهره می‌برد، مثلاً در تخمین ارتفاع اتمسفر؛ و هم از رویکردهای مدرن و نظریه‌های بسیار پیچیده و ژرف همچون نظریهٔ ریسمان که می‌کوشد جهان را در کوچک‌ترین مقیاس‌ها توصیف کند.
«معماهایی برای رازگشایی از عالم» بررسی تحسین‌برانگیزی است در مورد مفاهیم بنیادی فیزیک و ریاضی نوین در بستر طرح معما.

تحریریۀ نشر نو