نامه‌های سرگشاده

نامه‌های سرگشاده: نویسندهٔ رئیس‌جمهور

«هموطنان عزیز،

در طی این سال‌های گذشته، رئیس‌جمهورهای قبلی در چنین روزی به شکل‌های مختلف راجع به یک مضمون واحد برایتان سخن گفته‌اند: این که کشور چقدر شکوفا شده، این که تولید فولاد به میلیون‌ها تن رسیده، این که چقدر همه شاد و خوشبختیم، چقدر به حکومت‌مان اعتماد داریم و چه آینده‌های درخشانی در برابرمان است.
گمان نمی‌کنم مرا به این منصب خوانده باشید تا من هم به شما دروغ بگویم.»

این نخستین جملات واتسلاف هاول است در نخستین سخنرانی عمومی‌اش برای مردم چکسلواکی که زنده از شبکه‌های سراسری پخش شد و بعد در تمام اروپا و فراتر از آن انعکاس یافت. نویسنده‌ای که در دوران سلطهٔ حزب کمونیست شماری از مهم‌ترین نامه‌ها و جستارهای سیاسی قرن بیستم را نوشت و در تاریک‌ترین دوران پراگ، روشنفکران و شهروندان چک را به ترس‌پرهیزی و زیستن در دایرهٔ حقیقت فراخواند؛ دریچه‌ای که گذار ذهنی از جهان بستهٔ آن دوران را به سوی جامعه‌ای دموکراتیک ممکن می‌ساخت. بخش چشمگیری از جستارهای هاول زمینه‌ساز تحولاتی مهم در تاریخ چک و شاید در اروپا بوده‌ است. از تأثیر نامۀ خصوصی‌اش به الکساندر دوپچک در سال ۱۹۶۹ و تصمیم خطیر دوپچک در آن مقطع زمانی بی‌خبریم، اما می‌توانیم روح دگرگون‌شدۀ پراگ را پس از انتشار نامهٔ کم‌مانند «دکتر هوساک عزیز» ــ نامۀ سرگشادۀ هاول به دبیر کل حزب کمونیست چکسلواکی در سال ۱۹۷۵ ــ ببینیم. نامه‌ای که در کنار جستار قدرت بی‌قدرتان نیرویی احیاکننده را در جامعهٔ چک دمید و زمینهٔ روانیِ گذار از زیستن در چنبرهٔ دولتی سرکوبگر به دولتی دموکراتیک را در وجدان جامعه زنده کرد.

«نامه‌های سرگشاده» گزیده‌ای تاریخی از مهم‌ترین نوشته‌های واتسلاف هاول است؛ حاصل بیست‌ و پنج سال مشاهدات و تأملات اوست و خواندن آنها سیر تحول فکری و روحی این نویسنده و سیاستمدار بزرگ را به ما نشان می‌دهد: از شهروندی تبعیض‌چشیده تا نمایشنامه‌نویسی کمابیش شناخته شده که شجاعانه در سخت‌ترین دوران‌ها زبان به گفتن حقیقت می‌گشود، تا انتخابش به ریاست‌جمهوری. تمام این نوشته‌ها در مجموع مظهر شورمندی و آزاداندیشیِ بی‌محابای هاول، و اعتقاد راسخ اخلاقی و تسلیم‌ناپذیری و شهامتش هستند و متونی مهم در ادبیات وجدانی جهان امروز به شمار می‌آیند؛ متونی که به‌رغم گذشته چند دهه از انتشارشان همچنان وجدان‌ جوامع دور و نزدیک بشری را به درک و دریافتِ حقایقِ خود فرامی‌خوانند. نامه‌هایی، شاید به آدرس همهٔ شهروندان و جوامع در همهٔ دوران‌های پیش رو.

تحریریهٔ نشر نو