فصل‌های درون

فصل‌های درون

برای بیشتر چینیان، جوانگ دزو مُعرَف حد اعلای هر آن چیزی است که در انسان می‌ستاییم. او درخشان و اسرارآمیز، و عمل‌گرا به معنای فلسفی کلمه، شوخ‌طبع و لذت‌بخش، پیروزشده در آسوده بودن از نیاز به پیروزی، و از همه مهم‌تر آزاد است. او خودِ خودش است، که چون باد و آب در زندگی به گشت درآمد، و از شادمانگی‌های بسیارش بی‌تعلق‌های ملال‌انگیز کیف کرده. جوهر جوانگ دزو همان معنای آزادی فرجامین است. او از عهده بر‌می‌آید در جهان آشوب‌زده در سلامت کامل زندگی کند؛ از حدِ اعلای انسانیت لذت ببرد، بی‌آنکه از آن فروکشیده شود. انگار او از میان همۀ پرده‌های مصائب بشریت که حقیقت ازلی را پنهان می‌دارند، نگاه می‌کند.

عظیم‌ترین سهم جوانگ دزو در معرفت جاویدان دائو شرح ژرف و عمیق حکمت‌های سادۀ لائو دزو است، با این همه اصطلاحاتی در کار آورد که بر هر کس روشن است. هرچند استاد کهنسال به اجمال، در ۵۰۰۰ کلمه، فلسفۀ بنیادی خود را در دائو دِ جینگ به جهان بخشید، جوانگ دزو آن را تا آزادی شخصی و فرهیختگی و شادی‌بخش بسط داد.

جوانگ دزو اهل هوای این جهان بود. یکسره آگاه از سیاست و ناخرسندی‌های اجتماعی دوران خود. بی‌شباهت به لائو دزو که واهی و رازگونه می‌نماید، جوانگ دزو انسان واقعی با عواطف و احساساتی انسانی بود. با شناخت ژرفی از نسبی بودن چیزها در جهان و با حس تیز از طبیعت انسان در همۀ پیچیدگی‌هایش، او بر آن بود که این تناقض‌ها و عیب‌ها را دریابد، بپذیرد و بگشاید. تصورش از انسانِ روشنگر انسانی است که از آرزوها و ترس‌ها فرامی‌گذرد و سرانجام آزادِ آزاد است.

هرچند بیشتر نوشـته‌هایش در متحول کردن مضامین دائویی جدی و باریک‌بینانه‌اند، اما آنچه که کار او را متمـایز می‌کنـد، ذهـن خـلّاق و خیال‌پـردازش اسـت. جوانگ دزو هنگامی که به‌تفسیر اجتماعی از دمدمی مزاجی و ضعف انسان می‌پردازد، صریح و بی‌پرده و سرسخت است. به هیچ‌‌کس و هیچ چیز رحم نمی‌کند. قصد دارد نیش بزند و خواننده را در راه انسان بی‌غش شدن برخیزاند و سعی دارد که تخیّلاتش را بشکافد تا به حقیقتی بی‌پیرایه برسد. هنر، تله و نازبالش او شوخ‌طبعی است تا روشنگری ناگهانی خوانندۀ اندکی گیج‌شدۀ خود را به چنگ بیاوَرد و آسودگی ببخشدش.

در مقام فیلسوف، ژرف‌اندیش است و می‌توان به‌ژرفایش رسید. در مقام آموزگار به ژرفای قلب انسان می‌رسد؛ با شیرین‌زبانی او را شیفته و شیدا می‌کند. در مقام نویسنده او یکی از بزرگان نثرنویس ادبیات چین است. سبک کلاسیک جوانگ دزو ظریف و تر‌و‌تمیز است، دست‌وپاگیر نیست و به نقطه‌های حساس می‌زند. درخشندگی کارش در انطباق شناور آزادانۀ تصوراتی که در ژرفای فکر قرار دارند، اما شفاف، شوخ‌طبع و دست‌یافتنی‌اند. بیش از همه، جوانگ دزو نمونۀ ذهن خلّاق و بی‌بدیل است. او استثنایی و خاص است چراکه یکی از فیلسوفان اندک‌شمار خندان به‌شمار می‌آید.