عصر سرمایه‌داری نظارتی

در این شاهکارِ حاوی اندیشه‌ها و جویش‌های اصیل، شوشانا زوبُف دربارۀ پدیده‌ای که آن را سرمایه‌داری نظارتی نامیده است بینش‌هایی خیره‌کننده ارائه می‌دهد. خطر بسیار جدی است: در قرن بیست‌ویکم نوعی ساختار فراگیرِ جرح و تعدیلِ رفتارْ سرشت انسان را تهدید می‌کند، همچنان که در قرن بیستم سرمایه‌داری صنعتی جهان طبیعی را از شکل انداخت.

زوبُف پیامدهای پیشروی سرمایه‌داری نظارتی از سیلیکون‌وَلی به تمام بخش‌های اقتصاد را به‌وضوح پیش چشم ظاهر می‌کند. در «بازارهای آتیِ رفتاری» که جدیدند و نامیمون، قدرت و ثروتی عظیم گرد می‌آید و پیش‌بینی‌های مربوط به رفتار ما خرید و فروش می‌شود و تولید کالا و خدمات تابع ابزار تازه‌ای می‌شود به نام «ابزار جرح و تعدیل رفتار».

تهدید از نوعی دولت تمامیت‌خواهِ شبیه به «برادر بزرگ» به قسمی ساختار دیجیتالیِ همه‌جاحاضر تغییر جهت داده است: به «دیگریِ بزرگی» که در خدمت منافع سرمایۀ نظارتی عمل می‌کند. اینجا بوتۀ آزمایشِ شکل بی‌سابقهٔ قدرتی است که نشان از تمرکز شدید دانسته‌ها دارد و از قید پایش دموکراتیک آزاد است.

واکاوی جامع و تکان‌دهندۀ زوبُف تهدیدهای پیش روی جامعۀ قرن بیست‌ویکم را نمایان می‌سازد: «کندویی» کنترل‌شده دارای ارتباط و اتصالِ تمام‌عیار که با وعدۀ قطعیتِ تمام‌عیار در راه کسب حداکثر سود ـــ به ‌قیمت دموکراسی، آزادی، و آیندۀ انسانیِ ما ـــ اغواگری می‌کند.

نظر به مقاومت اندک قانون یا جامعه، سرمایه‌داری نظارتی در آستانۀ سیطره بر نظم اجتماعی و شکل‌دهی به آیندۀ دیجیتالی است ـــ اگر ما اجازۀ این کار را بدهیم.

شوشانا زوبُف (متولد ۱۹۵۱) استاد ممتاز مدرسهٔ کسب‌و‌کار هاروارد است، دارای لیسانس فلسفه از دانشگاه شیکاگو و دکتری روانشناسی اجتماعی از دانشگاه هاروارد. نشریهٔ استراتژی+بیزنس او را یکی از یازده متفکر اصیل حوزهٔ کسب‌و‌کار در جهان نامیده است. آثار دیگر او عبارت‌اند از در عصر ماشین هوشمند (۱۹۸۸) و اقتصاد حمایتی (به‌همراه جیمز کلسمین) (۲۰۰۲).