گیسوان هزارساله: گوشه‌هایی از خاطرات یک باستان‌شناس
اتمام چاپخاک مادهٔ شگفت‌انگيزی است و باستان‌شناسی دنيای شگفت‌انگيز ديگری كه سر و كارش با اين ماده است. وقتی به يك تپهٔ باستانی كلنگ می‌زنی يا خاک يك معبد چند هزار ساله را زير و رو می‌كنی يا به استخوان‌های پوسيدهٔ يك خاک‌سپردهٔ پنج شش هزار ساله دست می‌زنی تازه آغاز كار است و راه‌يابی به راز و رمز اين دست‌يافته‌ها و آگاهی از چون و چراها، باورها، پيروزی‌ها و شكست‌ها و بسياری ديگر سخت دشوار است و گاه ناممكن. این است كه بيشتر باستان‌شناس‌ها فقط به یک تاريخ‌گذاری می‌پردازند و بس. جدا از كاوش؛ رويدادهای وابسته به آن غير منتظره و باورنكردنی و گاه بسيار تأسف‌برانگيز است.
گيسوان هزارساله بازتاب ناچيز و بخشی بسيار اندک از اين رويدادهاست.
احسان یا اسماعیل یغمایی (متولد ۱۳۲۰، تهران) باستان‌شناس و نویسندهٔ ایرانی است. او دارای درجۀ فوق‌لیسانس باستان‌شناسی از دانشگاه تهران است. در اردیبهشت ۱۳۴۶ در ادارهٔ باستان‌شناسی کل کشور استخدام شده و از آن تاریخ به بعد سرپرست بسیاری از کاوش‌های باستان‌شناختی در مناطق مختلف ایران بوده است. او نتیجۀ تحقیقات خود را در قالب کتاب‌های بررسی‌های باستان‌شناسی در منطقۀ ایوه با پرفسور هنری رایت، امامزاده‌های تهران، ری و شمیران، شوش، شهر پانزدهم، کاخ بردک سیاه و آرایه‌های زینتی در ایران باستان را به رشتۀ تحریر درآورده و در کنار آنها به نگارش خاطرات خود نیز پرداخته است که جلد اولش با عنوان گیسوان هزارساله (گوشه‌هایی از خاطرات یک باستان‌شناس) در سال ۱۳۹۶ در فرهنگ نشرنو منتشر شده است.
اسماعیل یغمایی، شاعر، پژوهشگر، باستان‌شناس و نویسنده‌ی برجسته‌ی ایرانی، از چهره‌های تأثیرگذار در عرصه‌ی فرهنگ و ادب ایران معاصر به شمار می‌رود. آثار او ترکیبی از دانش عمیق در زمینه‌ی فرهنگ باستانی ایران، زبان فارسی، و نگاهی نو به سنت‌های شعری و ادبی است.
یغمایی در دهه‌های گذشته با نگارش و انتشار مجموعه‌ای از کتاب‌ها، مقالات پژوهشی، و اشعار، سهم مهمی در شناخت میراث فرهنگی و ادبی ایران داشته است. رویکرد او به زبان، روایت و تاریخ، با نگاهی تحلیلی و گاه انتقادی، وی را به یکی از چهره‌های خاص در میان نویسندگان معاصر بدل کرده است.
از جمله حوزه های مورد توجه او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ادبیات کهن و شعر کلاسیک فارسی
- پژوهش‌های باستان‌شناسی و مطالعات ایران باستان
- تحلیل‌های جامعه‌شناختی و تاریخی از ادبیات
- زبان‌شناسی تاریخی و ریشه‌شناسی واژگان فارسی
آثار یغمایی، چه در قالب کتاب‌های مستقل و چه در قالب مقالات پژوهشی، همواره با استقبال اهل فرهنگ و ادب روبرو بوده‌اند و در محافل دانشگاهی و فرهنگی مورد استناد قرار می‌گیرند. او در کنار فعالیت‌های نویسندگی، در زمینه‌ی گردآوری و مستندسازی متون کهن نیز نقشی جدی ایفا کرده است.
برخی از آثار مهم او عبارت‌اند از:
- رازهای زمین (پژوهشی درباره‌ی باورهای کهن ایرانی)
- گم‌شده در باد (مجموعه اشعار)
- واژه‌نامه‌ی واژگان کهن ایرانی
- مقالات متعدد در نشریات فرهنگی و تخصصی
نثر اسماعیل یغمایی، آمیخته‌ای از دقت علمی، شور شاعرانه و نگاهی ژرف به تاریخ و فرهنگ ایران است. زبان او گاه باستانی، گاه شاعرانه، و همواره اندیشمندانه است. او از معدود نویسندگانی است که توانسته میان علم و ادب، پیوندی متعادل و تأثیرگذار برقرار کند.
نشر نو با افتخار بخشی از آثار این نویسنده‌ی فرهیخته را منتشر کرده و در اختیار علاقمندان قرار داده است. ما باور داریم آثار اسماعیل یغمایی، فراتر از زمان و مکان، همچنان الهام‌بخش نسل‌های آینده خواهد بود.
