قدرت بی‌قدرتان

نظام پساتوتالیتر همیشه و در هر قدم مردم را لمس می‌کند، اما همیشه با دستانی پوشیده در دستکش‌های ایدئولوژیک. برای همین است که زندگی در این نظام چنین آکنده از دورویی و ریا و دروغ است. لازم نیست مردم همهٔ دروغ‌ها و مغلطه‌های این نظام را باور کنند، اما باید چنان رفتار کنند که گویی باورشان دارند، یا دست کم در سکوت از کنارشان بگذرند. لزومی ندارد این دروغ‌ها را بپذیرند. کافی است بپذیرند که با این دروغ‌ها و در بطن آنها زندگی کنند، زیرا بدین‌ترتیب بر نظام صحه می‌گذارند، اطاعتشان را از نظام نشان می‌دهند، نظام را می‌سازند، و اصلا خود نظام می‌شوند.

این گزیدهٔ تاریخی از نوشته‌های واتسلاف هاول حاصل بیست و پنج سال مشاهدات و تأملات اوست که خواندن آنها سیر تکامل و تحول فکری او را به ما نشان می‌دهد: از نمایشنامه‌نویسی کم‌ و بیش شناخته‌شده، که شجاعانه زبان به انتقاد از رهبران چکسلواکی می‌گشود، تا انتخابش به مقام ریاست‌جمهوری که در نخستین سخنرانی خطاب به شهروندان جامعهٔ خود گفت: «گمان نمی‌کنم مرا به این منصب خوانده باشید تا من هم به شما دروغ بگویم.» بعضی از نوشته‌های این مجموعه، مثل «دکتر هوساک عزیز»، به دلیل تأثیر سرنوشت‌سازی که بر نسلی از دگراندیشان و روشنفکران اروپای شرقی داشته‌اند حالا دیگر جایگاهی تقریباً افسانه‌ای پیدا کرده‌اند. اما تمام این نوشته‌ها درمجموع مظهر شور و حرارت فکری او، و اعتقاد راسخ اخلاقی و تسلیم‌ناپذیری و فصاحت بی‌تکلفش در نوشتار هستند و متون مهمی در ادبیات وجدانی در جهان امروز محسوب می‌شوند.