در دیدار با میراث هنر اسلام با دو عامل که آن را بسیار خاص جلوه می‌دهند رویارو می‌شویم: نخست، ابعاد عظیم پهنه‌هایی که آن را در بر می‌گیرند، از اسپانیا تا آسیای مرکزی و چین دور، و دیگر، استمرار چنین پدیده‌ای در طی چهارده سدهٔ تاریخی. در چهارچوب تنوع عظیم شکل‌ها و مصالح ساختاری، برخی ویژگی‌ها تغییر ناپذیرند: برای مثال، توجهی که به بعضی گونه‌های ساختمانی و انواع اصلی معماری شهری مانند حمام‌ها، بازارها، و کاروانسراها ابراز گردیده. اسلام میان هنر همگانی و هنر فردی تفاوت بارزی می‌گذارد. در هنر فردی، هنر تجسمی با قدرتی گاه دور از انتظار از جایگاهی معتبر برخوردار می‌شود. بی‌تردید خوشنویسی شاخص‌ترین هنرهاست که تأثیر بصری عظیمی دارد. سفالگری با شکل‌های خارق‌العاده و طیف حیرت‌انگیز رنگ‌ها؛ فلزکاری با مواد گرانبهای منقش و ذوق بی‌همتا در ظریف‌کاری‌ها؛ منسوجات تلطیف‌شده با ابریشم؛ و فرش‌هایی که فقط نمایانگر هنر اسلامی نیستند، همگی به‌روشنی گواه تفاوت و تنوعی بی‌کرانند و بینش فرهنگیِ هنری غنی را پدید می‌آورند که هیچ‌گاه یکنواخت نیست.

زندگی و مرگِ شهردار کاستربریج رمانی است متفاوت با غالب آثار ادبیات داستانی قرن نوزدهم ـــ که صرفاً گرایش دارند از عشق به ازدواج برسند، از معصومیت به پختگی، یا از نادانی به دانایی. پیوندی مدرن است میان رمان‌های عصر ویکتوریایی و تراژدی‌های بزرگ شکسپیری به‌ویژه شاه‌لیر. درامی تراژیک است که کانون توجه اصلی در آن نه فردیت، که خودِ طبیعت بشر است.

ظهور و سقوط مایکل هنچارد ـــ قهرمان رمان ـــ با شکوفایی و سپس زوال یک روش زندگی مطابقت دارد در حالی که استیلای «بشر نوینی» که همانا دانلد فارفره باشد نشانه‌ٔ گذار به یک شیوه‌ٔ زندگی کاملاً متفاوت است.

ــــ سخنی با خواننده

ویراست دوم چه تفاوتی با ویراست نخست دارد؟

آنچه در ویراست اِعمال شده است از این قرار است:
* تکمیل پیشینۀ قصه‌ها بر پایۀ متونِ ادبِ فارسی
* گسترش نمایه‌ها
* اصلاح و افزایشِ بخشِ «دربارۀ مولانا و مثنوی»
* درجِ بیت‌شمارِ دوگانه بر اساسِ نسخۀ قونیه و نسخۀ نیکلسون

محمد شریفی