گیاهان چه می‌دانند؟

کتابی گیرا که با زبانی ساده و بر پایهٔ شواهد نشان می‌دهد ویژگی‌های مشترک میان گیاهان و جانوران بیش از آن است که معمولاً گمان می‌شود. شاید مایهٔ آسودگی خاطر گیاهخواران باشد که بدانند گیاهان در هنگام چیده شدن درد و رنج را به معنای انسانی آن احساس نمی‌کنند. با این حال، ما پس از خواندن گیاهان چه می‌دانند؟ می‌خواستیم از نرگس‌هایمان برای اوقاتی که سایهٔ ما نگذاشته آفتاب به آنها بتابد عذرخواهی کنیم.

ــــ مری گریبین و جان گریبین، نویسندگان کتاب شکارچیان گل

شاموویتز کاری می‌کند که خوانندهٔ انسانی خودش را جای گیاه بگذارد. پس از خواندن این کتاب محال است که باز معصومانه از کنار گیاهی بگذرید یا غیرمسئولانه روی برگی دست بکشید.

ــــ الیزابت تووا بایلی، نویسندهٔ کتاب صدای غذا خوردن یک حلزون وحشی

دنیل شاموویتز (متولد ۱۹۶۳ در پنسیلوانیا) ژنتیک‌دان گیاهی و رئیس دانشگاه بن‌گوریون و بنیان‌گذار برنامهٔ سلامت و امنیت غذایی در مرکز علوم زیستی گیاهی گزانگبین است. گیاهان چه می‌دانند؟ که تنها کتاب شاموویتز برای خوانندهٔ غیرمتخصص است، تا کنون به بیش از ۲۰ زبان ترجمه و برندهٔ مدال نقرهٔ جایزهٔ کتاب ناتیلوس شده است. شاموویتز از سال ۲۰۱۳ درسی با همین عنوان در پلتفرم آموزشی کورسرا ارائه کرده که بیش از صدهزار دانشجو در آن شرکت کرده‌اند.

ورود شماری از دانشجویان ناراضی آلمان به ساختار دولت آن کشور در دههٔ ۱۹۸۰ از مهم‌ترین تحولات اروپا در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم بود. جوانان آن کشور، سرخورده از وقایع و بی‌اعتماد به نسل پیش، ابتدا دو راه در پیش گرفتند: درس‌خوانده‌ها اگزیستانسیالیست‌هایی شدند با لباس‌هایی همواره سیاه به علامت سوگواری برای جامعه‌ای که در آن منظور از حرف زدن کتمان حقیقت است و قصد از سکوت انکار آن؛ و جوانان طبقهٔ کارگر عربده‌جویانی شدند لباس‌های چرمی به تن و سوار بر موتورسیکلت‌هایی پر سر و صدا. دستهٔ اول طبقهٔ متوسط را نگران می‌کرد و دستهٔ دوم او را می‌ترساند. اواخر دههٔ ۱۹۶۰ اوضاع نگران‌کننده‌تر شد: کسانی سلاح برداشتند تا نظامی را که به نظرشان فاسد و دروغگو می‌رسید سرنگون کنند.

همزمان با فروریختن دیوار برلن، شماری از جوانان پرخاشگر دههٔ ۱۹۶۰ در حکومت آلمان واحد صاحب شغل و مقام بودند. آیا وضع موجودی که مسئولیت آن با این گروه هم هست همان چشم‌انداز زیبایی است که وقتی دانشجو بودند وعده‌اش را می‌دادند، و آیا این دانشجویان سابق به ناراضیان آتی مجال خواهند داد که به همین ترتیب وارد صحنه شوند و سهمی از گوی و از میدان به دست آورند؟

اکنون نشانه‌ای از درون جریان تاریکِ زمان سر برآورده است. سرنخی دقیق از این که کسی پایان زندگی آلبر کامو را رقم زده است.

در روز چهارم ژانویهٔ ۱۹۶۰ کامو در راه برگشت به پاریس همراه ناشرش میشل گالیمار و نیز آن و ژنین ــ دختر و همسر گالیمار ــ و همچنین سگشان در یک سانحهٔ هولناک جان باخت. عموماً مرگ آلبر کامو را تصادف تلقی می‌کنند اما جووانی کاتلّلی به شواهدی دست یافته که نشان می‌دهد ممکن است کامو به قتل رسیده باشد. کاتلّلی پس از سال‌ها تحقیقِ دقیق نشان می‌دهد که چرا سران اتحاد جماهیر شوروی سرسختانه در پی حذف آلبر کامو بوده‌اند. او پرسش‌های مهمی مطرح می‌کند که ممکن است پس از سال‌ها معمای مرگ نویسندهٔ شهیر قرن بیستم را روشن کند: مأموران کاگ‌ب چطور از بازگشت کامو و هم‌سفرهایش باخبر شدند؟ تلفن کامو به منشی‌اش شنود شده بود یا ماریا کاسارس، معشوقهٔ ابدی‌اش، با بی‌احتیاطی مرگ او را رقم زد؟ آیا کامو از مرگ خود خبر داشت که در نامه‌اش به کاسارس قول داد که شب چهارم ژانویه سر وقت به شام برسد، «مگر اینکه در جاده اتفاقی بیفتد»؟

این کتاب نخستین متن اساسی در ارائهٔ یک بررسی جامع از علوم شناختی در معنای کامل آن است. رویکرد ویژۀ هره به علوم شناختی، رویکردی ترکیبی است: میان دو قطب اصلی موجود در علوم شناختی، یعنی رویکرد گفتمانی محض از یک سو و رویکرد عصب‌زیست‌شناختی محض از سوی دیگر، رویکردی میانه وجود دارد که در آن سه دستور زبان شخص‌بنیاد، اندامواره‌بنیاد و ملکول‌‌بنیاد با یکدیگر همساز می‌شوند. برای رسیدن به چنین تعادلی، هره در فصول مختلف کتاب نخست می‌کوشد هستی‌شناسی واقع‌گرایانه و قابل‌دفاعی برای روان‌شناسی و علوم شناختی فراهم آورد. آنگاه از خلال معرفی ابزارهایی مفهومی، مانند مدل، دستور زبان، معنا، جهت‌مندی، هنجارمندی و موضع‌مندی، نوعی مطالعۀ غیرتقلیل‌گرایانه و غیرشیء‌انگارانه از قلمرو انسان و جهان اجتماعی او پیشنهاد می‌کند. دست آخر، نشان می‌دهد که این برنامۀ پیشنهادی چگونه می‌تواند با نمونه‌ها و مسائل انضمامی و ملموس روبه‌رو شود و در کجا از رویکردهای رایج فاصله می‌گیرد.