صلح جاویدان و حکومت قانون

صلح جاویدان و حکومت قانون: جدال خاموش «همانندی» و «تفاوت»‏
‏
به گفتۀ باروخ اسپینوزا، صلح به معنای نبودِ جنگ نیست؛ فضیلتی است که از نیروی جان مایه می‌گیرد. از این رو، همان‌گونه که «تندرستی» به‌معنای «نبودِ بیماری» و «آزادی» به معنای «زندانی نبودن» نیست، «صلح» نیز به معنای نبودِ «جنگ» نیست.‌‏
‏
به پیروی از چنین اندیشه‌ای، امانوئل کانت در رسالۀ کوچک خود به نام «طرح صلح جاویدان» گفته است: «”وضع صلح” در میان انسان‌هایی که با هم زندگی می‌کنند “وضع طبیعی” نیست؛ این وضع بیشتر “وضع جنگی” یا دست‌کم فتح باب مخاصمه یا تهدید دائم به مخاصمه است. “وضع صلح” باید “نهادینه” باشد.»
‏
چند دهه بعد از کانت، هگل در کتاب «اصول فلسفۀ حقوق»، ضمن انتقاد از «طرح صلح جاویدان»، نوشت: «اندیشۀ کانت دربارۀ صلح جاویدانی که با اتحادیۀ دولت‌ها هر اختلافی را فیصله دهد و توسل به جنگ را غیرممکن سازد مستلزم وفاق دولت‌هاست. چنین وفاقی که قاعدتاً باید منبعث از انگیزه‌های اخلاقیِ ذهنی یا دینی باشد پیوسته تابع ارادۀ خاص دولت‌هاست و همچنان اتفاقی باقی می‌ماند.»
‏
با آنکه نظریه‌های انتقادی کانت و نظریه‌های سیستمی هگل در حوزۀ «صلح» و «جنگ» با یکدیگر فاصلۀ بسیار دارند، در حوزۀ روابط بین‌الملل، به تناسب مقام و موقعی که این دو فیلسوف بزرگ آلمانی به «حقوق بین‌الملل» داده‌اند، با یکدیگر مرتبط می‌شوند.
‏
به نظر می‌رسد «منشور ملل متحد»، که سند اساسی بزرگ‌ترین اتحادیۀ ملت‌هاست، هم منادی تفکرات هگل است و هم مبشّر اندیشه‌های کانت، زیرا هم از پیروزی اندیشۀ «روح جهانی» بر تفاوت‌ها و خودستایی‌های ملی خبر می‌دهد و هم طرحی است از «اتحادیۀ صلح» در چشم‌اندازی تاریخی. از همین رو است که منطق حاکم بر سازمان ملل‌متحد ملغمه‌ای است از «رابطۀ قدرت»، «همکاری» و «برابری».
‏
با در نظر گرفتن همین منطق، کتاب «صلح جاویدان و حکومت قانون» کوشیده است از رابطۀ دیالکتیکی همانندی و تفاوت به وضع جامعی دست یابد که مناط واقعی «نظم»، «عقلانیت»، «عدالت» و «خیر مشترک» و ملاک منطقی «صلح پایدار» و «حکومت قانون» در جامعۀ بین‌المللی کنونی باشد. «صلح جاویدان و حکومت قانون» کتابی است برای همۀ کسانی که در دوره‌های عالی حقوق (عمومی و بین‌الملل)، علوم سیاسی، تاریخ، فلسفه و روابط بین‌الملل به تحقیق و تتبع مشغول‌اند و همچنین برای کسانی که مایل به شناخت واقعیات دنیای اطراف خود هستند می‌تواند مفید باشد.
‏

بریده‌هایی از مقدمۀ نویسنده