در روزهایی که نام اوکراین را به واسطه تجاوز روسیه به این کشور در رسانهها بسیار می شنویم، خواندن کتابی درباره تاریخ معاصر این سرزمین، آن هم در مقطعی سرنوشت ساز و چالش برانگیز از حیات مشترک اوکراین و روسیه که هر دو در قالب اتحاد جماهیر شوروی جای می گرفتند، از جنبههای گوناگونی میتواند جذاب و تاثیرگذار باشد.
کتاب «فریاد در ویرانهها» نوشته الکساندرا کوزلیک با ترجمه ابوالفضل اللهدادی رمانیست خواندنی با ترجمه ای روان و مقبول که به روایت داستانی عاشقانه، با پس زمینه فاجعه چرنوبیل (در سال ۱۹۸۶) می پردازد. لنا و ایوان، دختر و پسری نوجوان هستند که دل در گرو مهر یکدیگر دارند، اما زمانی که انفجار در نیروگاه اتمی چرنوبیل فاجعهی انسانی غیر منتظره و ناباورانه را به همراه می آورد، زندگی آنها نیز به یکباره دستخوش دگرگونی می شود. لنا که فرزند یکی از مهندسان مرکز هستهای چرنویل است به اتفاق خانوادهاش به غرب میگریزد. این در حالی است که خانواده ایوان، باوجود آلوده شدن منطقه، قصد ندارند، چرنویل را ترک کنند. این آغاز جدایی ناخواسته دو دلداده است. سالها بعد لنا احساس میکند در عطش بازگشت به سرزمین مادری است، سرزمینی که روزهایی هولناک را از سر گذرانده است. به عنوان منطقه ای ممنوعه مردمانش با رنجی درونی شده فاجعه را تاب آورده اند. اما یکی از انگیزههای لنا و کششی که او را به چرنوبیل فرا میخواند عشق دوران نوجوانی اش یوان است. آیا ایوان توانسته از تشعشعات اتمی و مرگباری که پس از انفجار نیروگاه اتمی آن منطقه جان سالم به در ببرد؟
راوی دانای کل رمان، محدود به نگاه لنا، نگاه جستجوگر او را پس از بازگشت به چرنویل که تشنه دیدار عشق قدیمی خود است، چنین روایت می کند: «بعد از بیست سال هیچ چیز تغییر نکرده بود، یا شاید همهچیز عوض شده بود. جلو خانه که رسیدند انگار زمان متوقف شد. مقابل آنها کلبه چوبی بزرگی قرارداشت که اطرافش کلبههای دیگری ردیف شده بودند. یک دوش آن پایین دیده میشد که لابد فقط تابستانها به کار میآمد. کمی آنورتر هم آلونک دیگری به چشم میخورد. نزدیک که شدند لنا از پشت شیشههای کثیف آلونک دستگاه تقطیر دستسازی را دید. از آن دستگاه برای تولید ودکا استفاده میکردند. ضربههای تپش قلب لنا با بوقهای شمارشگر گایگر همنوا میشد. ایوان اینجا زندگی میکرد…»
الکساندرا کوزلیک نویسندهای فرانسوی زبان اما اوکراینی تبار است او که به سال ۱۹۷۶ در کان، نرماندی متولد شده، در منطقه پاریس زبانهای فرانسه، لاتین و یونان باستان تدریس میکند. رمان تحسین شده «فریاد در ویرانهها» که در سال ۲۰۱۹ منتشر شده نخستین اثر ادبی اوست که یازده جایرهٔ ادبی را برای او به ارمغان آورده و نامش را به عنوان به سرعت او را بهعنوان یکی از صداهای تازه و تأثیرگذار ادبیات معاصر فرانسه مطرح کرد. با اینحال تبار اوکراینی نویسنده، رویکرد مبتنی بر تاریخ و نگاه رئالیستی او که گاه کیفیتی جادویی پیدا می کندُ از ویژگیهای رمان «فریاد در ویرانهها»ست. نویسنده از این دستمایه فرصتی ساخته که به روایت آوار شدن فاجعه بر سریک ساکنان یک سرزمین بپردازد و در خلال بازتاب دادن این فاجعه به وجوهی انسانی بپردازد که باعث می شود آدمی تلخ ترین رخدادها و فجایع انسانی را تاب بیاورد.
روایت که عمدتا از نگاه لنا شکل میگیرد، دو مسیر متقاطع را دنبال میکند: مسیری که دختری آواره در جستوجوی هویت و جایگاهی تازه در نرماندی و سپس پاریس میپیماید، و مسیری که پسرکی در دل ویرانههای سرزمین خود به امیدی خاموش و مقاوم دل میسپارد. بیست سال بعد، در آوریل ۲۰۰۶، سکوت یک نامهنیامده او را به بازگشت میکشاند: به اوکراینی که حالا در ویرانی فرو رفته است. در میان خرابهها، لنا درختی را بازمییابد که روزگاری حروف نام او و ایوان بر آن حک شده بود و اکنون هر ساله ایوان قلبی تازه بر آن افزوده است؛ نشانهای از حضوری خاموش اما ماندگار. اوج روایت در دیدار دوبارهی لنا و ایوان رقم میخورد؛ مردی که اکنون در خلوتی نیمهگوشهنشین به زندگی ادامه میدهد. لحظهی وصال، با اشیای دوران کودکیشان، از عروسکی قدیمی تا مجسمههای یادگاری، آمیخته میشود و آن دو را در لحظهای از وضوح و همزیستی مطلق به هم پیوند میدهد.
درباره این رمان نوشته اند:«فریاد در ویرانهها» نه تنها روایتی دربارهی یک تراژدی تاریخی بلکه سرودی شاعرانه دربارهی ریشهها، تبعید، عشق و هویت است. نثر کوزلیک گرم، انسانی و غنایی است و با بهرهگیری از خاطرات، طبیعت و افسانهها، در دل تراژدی چرنوبیل فضایی سرشار از تخیل شاعرانه میآفریند. ارجاعات ادبی پررنگ نیز به غنای متن میافزایند و سفر درونی لنا را در همصدایی با پرسشهای فلسفی و تراژیک ادبیات جهانی قرار میدهند. این رمان نخستین، که جوایزی چون جایزه توتم لیسه (۲۰۲۰)، جایزه ملی شیرها برای ادبیات (۲۰۲۱) و نیز نامزدی نهایی جوایز استانیسلاس و گونکور را در کارنامه دارد، تصویری پرجنبوجوش از تولدی دوباره میان خاطره و امید ارائه میدهد. «فریاد در ویرانهها» اثری است که نه تنها از دل تاریخ و درد میجوشد بلکه در نهایت به جستوجوی معنای زندگی، وفاداری به سرزمین و بازشناسی خویشتن بدل میشود؛ رمانی تأثیرگذار که بیتردید خواننده را بیتفاوت رها نخواهد کرد.
