رسانه‌های اجتماعی و تاریخ

نیل فرگسن، یکی از مشهورترین مورخان جهان، باور دارد بسیاری از همکارانش در بررسی تاریخ قربانی نگرشی هستند که از آن با عنوان «مرد مست» یا «پایۀ چراغ» یاد می‌شود. دیدگاهی که در طی آن آدمی به جست‌وجوی حقیقت در آسان‌ترین مکان ممکن می‌پردازد. این نگرش اشاره به داستان فرد مستی است که در پرتو نور چراغ تلاش می‌کند تا کلیدهایش را بیابد. پلیسی که در گذر از خیابان است وارد ماجرا می‌شود تا به مرد مست در یافتن کلیدهایش کمک کند. کمی بعد از او می‌پرسد آیا از گم شدن کلیدهایش اطمینان دارد؟ مرد مست پاسخ می‌دهد که کلیدهایش را در پارک سر خیابان گم کرده، اما چون اینجا روشن است تلاش می‌کند تا کلیدهایش را در این مکان بیابد. این داستان رسانه‌های اجتماعی است که تلاش می‌کنند تا به همین روش دموکراسی را تضعیف یا تقویت کنند.

در حالی که فرگسن در کتاب جدیدش، «برج و میدان» صراحتاً اشاره‌ای به داستان «پایۀ چراغ» نمی‌کند، اما به تمایل بشر به یافتن پاسخ در مکان‌هایی اشاره می‌کند که بسیاری از رویکردهای تحقیقاتش را در بر گرفته است. فرگسن معتقد است که مورخان به سلسله‌مراتب‌ها (سلطنت‌ها، امپراتوری‌ها، دولت-ملت‌ها، دولت‌ها، ارتش‌ها، شرکت‌ها) بیش از حد توجه کرده و از نقش شبکه‌های اجتماعی که متهم به ایجاد اخلال می‌شوند غافل مانده‌اند. به اعتقاد فرگسن، دلیل اصلی این غفلت «تکیۀ منابع اصلی بر اسنادی است که توسط مؤسسات سلسله‌مراتبی همچون ایالت‌ها تولید شده‌اند.»

هدف اصلی کتاب مطرح کردن و اصلاح این نگاه در بررسی تاریخ است. نویسنده اعتقاد دارد که نادیده گرفتن نقش شبکه‌های اجتماعی در تاریخ اشتباهی فاحش است چرا که جایگاه این ساختار ارتباطی در شکل‌گیری تاریخ بسیار با اهمیت‌تر از آن چیزی است که بسیاری مورخان به آن باور دارند. انتخاب عنوان «برج و میدان» خود می‌تواند اشاره به اهمیت این موضوع باشد: «برج» اشاره‌ای است بر مرکز استقرار قدرت رسمی و سلسله‌مراتبی، و «میدان» اشاره‌ای است بر شبکه‌های اجتماعی رسمی و غیر رسمی.
با این حال فرگسن خود بیان می‌کند که قدرت شبکه‌ها با گذشت زمان تغییر کرده و اهمیت «برج و میدان» به‌شدت کاهش یافته است. فرگسن دو دورۀ خاص را به عنوان “دوره‌های شبکه‌ای” برجسته می‌کند. دورۀ اول به اواخر قرن پانزدهم میلادی، پس از ورود صنعت چاپ به اروپا، می‌پردازد که تا اواخر قرن هجدهم میلادی ادامه داشت. و در دورۀ دوم به بررسی شبکه‌ها از آغاز دهۀ ۱۹۷۰ تا به امروز می‌پردازد.

فرگسن دورۀ تاریک شبکه‌ها، از اواخر دهۀ ۱۷۹۰ تا اواخر دهۀ ۱۹۶۰، را دورۀ مداخله می‌نامد و به دورانی اشاره می‌کند که مراکز قدرت کنترل تمامی شبکه‌ها را در دست گرفتند و با موفقیت توانستند آنها را برای مدتی طولانی تحت اختیار خویش درآورند.
«برج و میدان» خوانندگانی را که از فرگسن انتظار جاه‌طلبی، تدبیر، اصالت و اشاره به چشم‌اندازهای گستردۀ تاریخی دارند را ناامید نخواهد کرد. کتابی که غالباً با گفتن حکایات، جزئیات روشنگر و حقایق سرگرم‌کننده، به بررسی واقعیت‌هایی می‌پردازد که از دید بسیاری نادیده مانده است.

نویسنده: مویسس نایم | ترجمۀ آرش خوبانی | واشینگتن پست