یک رمان شبانی با پایانی خوشایند

«به‌دور از مردم شوریده» اولین موفقیت ادبی بزرگ تامس هاردی بود. تامس هاردی در این رمان با محوریت بِت‌شبا اِوِردین ــ‌زن جوانی که مزرعه‌ای کوچک به ارث برده‌ــ سرنوشت سه تن از خواستگاران او را دنبال می‌کند: گابریل اوک؛ کشاورزی خرده‌پا ویلیام بولدوود؛ کشاورزی ثروتمند و سرگروهبان تروی. در این داستان شبانیِ معمولی، فجایعْ تصادفی رخ می‌دهند و قلب شخصیت‌های اصلی را در تب و تاب نگه می‌دارند. با سپری شدن فصل‌ها، عشق‌ها شکوفا می‌شوند و از بین می‌روند و درام، پس از رسیدن به اوج، زندگی همۀ شخصیت‌ها را برای همیشه تغییر می‌دهد.

همچنان‌که بت‌شبا و خواستگارانش در مسیری که با تصادف و خواسته‌های کوچک آنها عجین شده پیش می‌روند، به‌سرعت مشخص می‌شود که عشق ــ‌چه یکنواخت و چه سخاوتمندانه‌ــ غالباً ناخواسته است. روشن است که هیچ‌‌کدام از خواستگارهای بت‌شبا نمی‌توانند از پاسخ مثبت او مطمئن باشند، امری که به سبکِ نمایش‌های احساساتی سبُک، خواننده را تا پایان مجذوب داستان نگاه می‌دارد. نه‌تنها این بلکه استفاده از رویدادهای فاجعه‌آمیز و غیرمنتظره در پیرنگ ــ‌تکنیک دیگری شبیه به همان نمایش‌‎ها‌ــ به شوکه کردن و جذب خواننده کمک می‌کند. درواقع، هاردی هوشمندانه برای «به دور از مردم شوریده» ــ‌که بار اول به‌صورت پاورقی منتشر شده بودــ سبکی انتخاب کرده بود که مخاطبان رمان‌های ویکتوریایی را به خود جذب می‌کرد.

با ‌این حال، حتی اینجا هم هاردی ترجیح می‌دهد با مضامین کوچک‌تر کار کند. بازنمایی یک جامعۀ روستایی، در اصل، خصیصۀ رمان‌های شبانی هاردی است، امری که در رمانِ «به دور از مردم شوریده» با ایدۀ سلسله‌مراتب اجتماعی پیوند خورده است. مطمئناً در جوامع روستایی تحرک اجتماعی از آنِ مردان است، از همین رو است که تغییر سرنوشت گابریل در رمان، و این‌که چگونه موقعیت شخصیت‌های دیگر در نسبتشان با او تغییر می‌کند، نشانۀ بسیار روشنی از نحوۀ عملکرد یک جامعۀ آگاه طبقاتی حتی در یک محیط محدود روستایی است. در موردِ بت‌شبا نیز، درونمایۀ مشترکی در ادبیات ویکتوریایی رواج دارد: زنی که به دنبال استقلال از مردان است اما همچنان خود را تحت حمایت قوانین ازدواج می‌یابد. او که از خود مقداری سرمایه دارد مجبور است با احتیاط بیشتری جفت خود را انتخاب کند، چرا که در نهایت آنها هستند که کنترل مالی تمام دارایی‌های او را به دست خواهند گرفت. گابریل می‌تواند این فرصت را داشته باشد که جایگاهش را بر اساس شایستگی‌های خود در سلسله‌مراتب اجتماعی تغییر دهد، اما بت‌شبا، با اینکه خود را بسیار توانا نشان می‌دهد، قادر نیست افسار سرنوشت خود را در دست خود نگه دارد و به ازدواج تن ندهد.

واضح است که شخصیت بت‌شبا پیچیده‌تر از شخصیت‌های زن مشهور هاردی به‌ویژه تس دوربرویل است. او که قربانی مردان جامعه محسوب می‌شود، به‌نوعی، در نسبت با زنان پیشین هاردی متملق‌تر است و البته جذاب‌تر؛ با ‌این حال او نیز همچنان قهرمان مبارزه با نیروهایی است که آزارش می‌دهند. همچون طرح داستان، در اینجا هاردی دست به ساخت فرمولی می‌زند که برای عموم خوانندگان آشنا است و رویشان تأثیر می‌گذارد. اما در مورد شخصیت‌های مرد باید بگوییم زیادی وام‌دار الگوهای کهن‌اند، هرچند که در نهایت به‌خوبی در کنار هم چیده و تنظیم شده‌اند. در‌واقع، آنها به‌خوبی در هم چفت شده‌اند و روابط عمیقاً باورپذیری ساخته‌اند.

هاردی را غالباً به متکلف‌نویسی منتسب می‌کنند که در این رمان او نیز ردپای این گونۀ نگارش به‌خوبی پیدا است. طرح داستانی او پُر پیچ و خم است و پُر از تصادف و چرخش‌های غیرمنتظره که در محیطی روستایی اتفاق می‌افتند که فقط تا حدودی مناسبات شهری در آن مشاهده می‌شود. «به‌ دور از مردم شوریده» از این نظر یک رمان تماماً مختص تامس هاردی است. او در این رمان هم فضای بی‌زمانی برای شخصیت‌هایش خلق کرده است، شخصیت‌هایی که چون در درون طبیعتی بکر و روستایی زندگی می‌کنند کاملاً تحت تأثیرش هستند.

وقتی «به دور از مردم شوریده» اولین بار در مجلۀ «کورن‌هیل» ظاهر شد، برخی تصور کردند بخش‌های ابتدایی رمان کار جورج الیوت است که با نامی مستعار منتشرشان کرده، البته این تصور از نویسنده‌ای نوظهور برایش مقایسه‌ای مطلوب می‌نمود. در هر حال، حتی در صورت برداشت نادرست برخی از منتقدان، امروزه روشن است که چگونه مضامین شبانی هاردی ممکن است با آثار الیوت اشتباه گرفته شود. بعید نیست حتی هاردی در حین نگارش رمانش سبک نگارشی الیوت را در ذهن داشته است. هاردی تا آن زمان فرم‌های گوناگونی برای رمان‌هایش تجربه کرده بود و البته در فروش آنها به مشکل خورده بود، پس تصمیم گرفت با اتخاذ ژانری محبوب در داستان‌های ویکتوریایی، برای خودش جایگاهی دست و پا کند و به نظر در این مورد کاملاً موفق بود.

این رمان به‌اندازۀ بیشتر رمان‌های بعدیِ هاردی ساختار محکمی ندارد، اما همچون همۀ آنها حاوی حس بدبینی به سبک زندگی روستایی است، با این تفاوت که در اینجا پایان‌بندی خوشایندتر، در نسبت با سایر رمان‌های هاردی، کتاب را جذاب‌تر و نزد عموم خوانندگان محبوب‌تر کرده است. بدیهی است که «به دور از مردم شوریده»، به دلیل اینکه نویسنده‌اش هنوز در ابتدای راه نویسندگی بوده، فخامت و استواری سایر آثار هاردی را ندارد، اما باز توانسته پیرنگ ابتدایی آن را به بهترین شکل ممکن پیش ببرد، پیرنگی که البته همۀ مضامین آشنای هاردی را یکجا در خود دارد.

متئو سلوین
منبع: babilofreak