مواجهه با معماهای کامران وفا
کامران وفا، نویسندۀ ایرانی امریکایی این کتاب، متولد ۱۳۳۹ در تهران است و در مقام استاد ریاضی و فلسفۀ طبیعی دانشگاه هاروارد فعالیت می‌کند. او که در سال ۲۰۰۸ برندۀ مدال دیراک شده در تلاش است، با استفاده از معماهای ساده و قابل‌فهم، اصول فیزیک و ساختار عالم را برای عموم مخاطبان تشریح کند. وفا یکی از نظریه‌پردازان نظریۀ ریسمان است و پژوهش‌هایش بر ماهیت گرانش کوانتومی و رابطۀ هندسه و نظریه‌های میدان‌های کوانتومی بنا شده‌اند. او علاوه بر فیزیک و فلسفه در ریاضیات نیز صاحب‌نظر و به کندوکاو دادوستد‌های علوم ریاضی و فیزیک علاقه‌مند است و معتقد است این دو علم، با وجود درهم‌تنیدگی‌شان، تفاوت‌های اساسی و عمیقی با هم دارند.
یکی از روش‌های اصلی فعالیت این پژوهشگر علمی این است که نشان دهد بررسی هر مسأله و موضوعی از زوایای مختلف چگونه به غنای دانش ما از موضوع می‌انجامد. حسام‌الدین ارفعی، مترجم کتاب «معماهایی برای رازگشایی از عالم»، می‌گوید دیدگاه عمیق فلسفی حاکم بر کتاب بوده که او را به ترجمۀ آن علاقه‌مند کرده است، چون این دیدگاه فلسفی بسیار متفاوت با چیزی است که معمولاً با عنوان «فلسفۀ علم» شناخته می‌شود. او می‌گوید این کتاب شاید در نگاه اول فلسفی به نظر نیاید و اثری ابتدایی تلقی شود، اما این‌طور نیست. ارفعی می‌گوید نکتۀ مهم دربارۀ این کتاب این است که نشان می‌دهد ریشه‌های فیزیک چقدر افشان است و لزوماً از طرز فکری مشخص و صلب تحت عناوین پُرطمطراقی چون دیالکتیک، رئالیسم، ایدئالیسم و ماتریالیسم نشأت نمی‌گیرد.
مثال‌ها و معماهایی که کامران وفا در کتاب «معماهایی برای رازگشایی از عالم» آورده، از نظر تاریخی، بازۀ زمانی بزرگی را شامل می‌شوند؛ چون او هم از تفکرات باستانی برای درک محیط و عالم بهره برده هم از رویکرد‌های مدرن و نظریه‌های پیچیده مانند نظریۀ ریسمان. وفا معتقد است تعجب‌آور نیست اگر ریاضیات زبان طبیعی توصیف نحوۀ کارکرد طبیعت باشد. ریاضیات ستون‌فقرات فیزیک است که هدفش توصیف نحوۀ کارکرد جهان در بنیادی‌ترین لایه‌های آن است و هرچه قوانین طبیعت را عمیق‌تر بفهمیم، به همان میزان به موضوعات پیشرفته‌تری در ریاضیات احتیاج خواهیم داشت، تا جایی که امروزه فیزیک به‌دلیل پیچیدگی ریاضیاتی‌اش به غیرقابل‌فهم بودن نزد غیرمتخصصان شهرت پیدا کرده است؛ اما چنین درکیْ سادگی قوانین فیزیک و زیباییِ ریاضیات را در دستیابی به جوهر اصلی واقعیت فیزیکی نادیده می‌گیرد. خوشبختانه، غالباً این تفکرات محوری را می‌توان با معماهای سادۀ ریاضی روشن کرد.
کتاب «معماهایی برای رازگشایی از عالم» یازده فصل اصلی دارد که به‌ترتیب عبارت‌اند از: «درآمدی بر فیزیک نوین»، «تقارن و قوانین بقا»، «شکست تقارن»، «قدرت ریاضیات ساده و انتزاعی»، «ریاضیات پادشهودی»، «شهود فیزیکی»، «فیزیک پادشهودی»، «طبیعت در فیزیک: تحلیل ابعادی»، «ناطبیعت و اعداد بزرگ»، «دوگانی» و «جمع‌بندی».
کامران وفا، در بخشی از پیش‌گفتاری که به کتاب افزوده، چنین نوشته است: «نغمۀ غالب در این کتاب این نظر است که در زیر واقعیت فیزیکی یک اندیشۀ فراگیر واحد جای نگرفته بلکه مجموعه‌ای از آرای تقریباً مخالف است که با هم واقعیت فیزیکی را می‌سازند. هدف اصلی این کتاب درکی است از اینکه چگونه این مفاهیم متقابل می‌توانند در هم تنیده شوند و هماهنگ با هم در راه غایتی ارزشمند به کار آیند. امیدوارم که با مشاهدۀ برخی از مهم‌ترین اصول کشف‌شده دربارۀ طبیعت از پشت منشور معما‌ها این افکار را نشان دهم.»
منبع: __سازندگی__ (شمارۀ ۱۱۱۵، چهارشنبه ۱۱ اسفند ۱۴۰۰)
گروه اندیشه
