شعر و ادب فارسی
لذت کشف متن
هر خواننده‌ای که با ادبیات سروکار دارد بدون تردید به لایه‌های درون‌متنیِ هر اثر ادبی توجه ویژه دارد، چراکه کشف همین لایه‌ها است که لذتِ خواندن آن اثر را دوچندان می‌کند، لذتی که از اهمیتِ ادبیات می‌آید یا، به بیانی ساده‌تر، از پاسخ این پرسش که «فلسفۀ ادبیات چیست»، که از آن تحت‌عنوان «چیستی ادبیات» هم یاد می‌شود. کتاب «فلسفۀ ادبیات» اثر پیتر لامارک، با کاوش در موضوعات محوری در فلسفۀ ادبیات که توسط طیف وسیعی از رمان‌ها، شعرها و نمایشنامه‌ها نشان داده شده‌اند، دلیل اهمیت ادبیات را برای ما روشن می‌کند و نور جدیدی بر ماهیت و تفسیر آثار ادبی می‌افکند. این کتاب با ترجمۀ میثم محمد‌امینی در نشرنو منتشر شده و اکنون به چاپ پنجم رسیده است.
معمولاً خوانندگان رمان ممکن است رمان یا داستان را بیشتر برای لذت و سرگرمی بخوانند، اما هر اثر ادبی در لایه‌های زیرین خود یک «فلسفۀ وجودی» دارد. برای همین است که هر اثر ادبی (اثر هنری) توأمان لذت و آگاهی است که زیر عنوان «لذتِ آگاهی» از آن یاد می‌شود. از همین منظر است که چیستیِ کتاب «فلسفۀ ادبیات» برای خواننده روشن‌تر می‌شود و درک و دریافت هر اثری ادبی به‌مثابۀ لذت دوم و بالاترِ خوانشِ اثر در نظر گرفته می‌شود.
کتاب‌های بسیاری مانند فلسفۀ علم، دین، ذهن و… وجود دارد، اما شاید کمتر کتابی باشد که به‌صورت جدی به فلسفۀ ادبیات پرداخته باشد. از این رو، کتاب «فلسفۀ ادبیات» نگاهی آموزشی و تحلیلی دارد و پرسش از چیستی ادبیات می‌کند، پرسشی که همچون دیگر پرسش‌های فلسفی ــ«من که هستم؟»، »از کجا آمده‌ام؟»، «به کجا می‌روم؟»ــ در اینجا همین پرسش‌ها از متن و اثر ادبی و خالق آن می‌شود تا به درک و دریافت اثر نائل شویم. پیتر لامارک در این کتاب بیشتر به نثر و داستان و نمایشنامه پرداخته و این کتاب مشتمل بر هفت فصل است. لامارک بر ویژگی‌هایی که یک اثر مکتوب را اثر ادبی تلقی می‌کند می‌پردازد و مرزها و تفاوت‌ها و اشتراکاتی را که فلسفۀ ادبیات با نقد ادبی دارد بیان می‌کند و درنهایت کذب در ادبیات را بررسی می‌کند. درست در این نقطه است که کتاب «فلسفۀ ادبیات» کتابی می‌شود که برای علاقه‌مندان به ادبیات جالب و خواندنی است و نیازی به دانستن مقدمات فلسفه برای خواندنش نیست و حتی به لحاظی می‌توان گفت که این کتاب یک کتاب مقدماتی است. پرسش اصلی فیلسوف این است که شأن آثار ادبی چیست و چه ویژگی مشترکی برخی متون را به متن ادبی تبدیل می‌کند؟ چه انتظاری از یک اثر ادبی است؟ یک اثر اصیل مانند آثار شکسپیر مفهومی است که با گذشت زمان عوض می‌شود یا اینکه در ملل مختلف معیارهای مختلفی برای تعیین آن وجود دارد؟
کتاب «فلسفۀ ادبیات» یک مطالعۀ جامع، همراه با بینش‌های اصلی، درمورد فلسفۀ ادبیات ارائه می‌دهد و یک دیدگاه منحصربه‌فرد را توسعه می‌دهد. همچنین نمونه‌هایی از مسائل کلیدی را با استفاده از گزیده‌هایی از رمان‌ها، شعرها و نمایشنامه‌های معروف دوره‌های تاریخی مختلف ارائه می‌دهد. مخاطب این کتاب فقط علاقه‌مندان به فلاسفه نیست، بلکه همچنین کسانی است از منتقدان و همین‌طور خوانندگان عادی که به ادبیات علاقه‌مندند و ذوقِ دنبال‌کردن مسائلی فراتر از امور عادی و پیش‌پاافتاده را دارند.
چرا بعضی از رمان‌ها و شعرها و نمایشنامه‌ها «اثر هنری» به شمار می‌آیند اما بعضی نه؟ چه وقت یک متنِ مکتوب «ادبیات» می‌شود؟ و این چه معنا و اهمیتی به آن متن می‌دهد؟ چرا «ادبیات» برای ما مهم است؟ نقد ادبی، در شکل رایج خود، گاهی می‌کوشد به این پرسش‌ها پاسخ دهد؛ اما رویکرد فلسفی امکان بررسی دقیق‌تر و رسیدن به بینش‌های عمیق‌تر دربارۀ ماهیت بنیادی ادبیات را فراهم می‌آورد. کتاب «فلسفۀ ادبیات» در پی پاسخ به این پرسش‌ها است.
منبع: سازندگی
