آیندۀ مطلوب ما

برای ما که همیشه در «شرایط حساس کنونی» قرار داریم، ‌شاید اندیشیدن دربارۀ مسائل پنجاه یا صد یا حتی هزار سال آینده کاری غیرلازم به نظر آید که فقط به درد آنهایی می‌خورد که «دلِ خوش» دارند. اما آیا به‌راستی گرفتاری‌های فعلی‌مان ناشی از همین طرز فکر نیست که هیچ‌گاه چنان که باید و شاید به فکر آینده نبوده‌ایم؟ شوربختانه مسائل اجتماعی و سیاسی آن اندازه انصاف ندارند که صبر کنند ما ابتدا چاره‌ای برای آنها بجوییم، بعد بر سرمان آوار شوند. پس علاج واقعه بسیار پیش از وقوع باید کرد. حقیقت آن است که ما اکنون با دو انقلاب عظیم در عرصۀ فناوری مواجه هستیم: انقلاب در زیست‌فناوری و انقلاب در فناوری اطلاعات. به بهانۀ این‌که «جهان سومی» یا «کشور در حال توسعه» هستیم هم نمی‌توانیم زمان زیادی برای خود بخریم. خیلی زود پیامدهای این دو تحول ما را نیز، بسیار بیش از این‌که می‌بینیم، متأثر خواهد کرد. پیشرفت فناوری اطلاعات اکنون به سطحی رسیده است که ساخت هوش مصنوعی عمومی امکانی واقعی به نظر می‌آید (یعنی سامانه‌ای که توانایی دستیابی به اهداف مختلف و از جمله یادگیری را، دست کم در سطح انسان، دارد). این را مکس تگمارک فیزیکدان برجسته و استاد MIT به ما می‌گوید. او در کتاب زندگی ۳/۰: انسان بودن در عصر هوش مصنوعی، با بیانی ساده و در عین حال دقیق برای ما توضیح می‌دهد چرا این امکان واقعی است. او از تعریف مفاهیم پایه‌ای نظیر «هوش» و «حافظه» و «محاسبه» و «یادگیری» آغاز می‌کند و پس از ارائۀ گزارشی از سطح کنونی پیشرفت در ساخت ماشین‌های هوشمندی که توانایی یادگیری دارند، به چالش‌های بالقوه‌ای که این پیشرفت‌ها به دنبال دارند می‌پردازد. به احتمال فراوان در آیندۀ نزدیک مسائل متعددی در زمینه‌های سیاسی و نظامی و حقوقی و اقتصادی پیش رویمان قرار خواهند گرفت که از حالا باید برای آنها به فکر راه حل باشیم. در زمینۀ اقتصادی، روند اتوماسیونی که از زمان انقلاب صنعتی آغاز شده است، با پیشرفت هوش مصنوعی شتاب و گستردگی بیشتری پیدا می‌کند. از رانندگی گرفته تا تشخیص بیماری‌ها و جراحی، در بسیاری از زمینه‌های شغلی انسان باید میدان را به ماشین‌ها واگذار کند. این مسئله علاوه بر بیکاری انبوه، افزایش نابرابری اقتصادی و شکاف طبقاتی بزرگی را به همراه می‌آورد. در زمینۀ حقوقی هم با چالش متعددی مواجه خواهیم بود. همین حالا اتومبیل‌های خودرانِ گوگل و تسلا وارد خیابان‌ها شده‌اند. در صورت بروز سانحه مسئول کیست؟ صاحب اتومبیل یا سامانۀ هوش مصنوعی یا شرکت سازندۀ اتومبیل؟ رقابت‌های نظامی برای ساخت سلاح‌های مجهز به هوش مصنوعی همین حالا با شدت در جریان است.

زندگی ۳/۰ می‌کوشد پس از ارائۀ تصویری کلی از چالش‌های پیش رو، لزوم چاره‌جویی در این باره و اندیشیدن به راه حل‌های احتمالی را به ما گوشزد کند. تگمارک می‌گوید «اگر ندانیم کجا می‌خواهیم برویم خیلی بعید است به آن‌جا برسیم». ملتی که تاریخ نمی‌خواند البته محکوم به تکرار گذشته است، و ملتی هم که به فکر آینده نباشد محکوم به سرگردانی است.

نوشتۀ میثم محمدامینی